«Амирликлар юз йиллиги 2071» деган нарса хом хаёлдир
بِسْمِ اللَّـهِ الرَّحْمَـٰنِ الرَّحِيمِ
Роя газетаси:
«Амирликлар юз йиллиги 2071» деган нарса хом хаёлдир
Доктор Муҳаммад Жилоний қаламига мансуб
«Амирликлар юз йиллиги 2071» тўртта асосдан иборат: Биринчи: реал қарашларга эга, онгли, ўз халқини бахти учун курашадиган ва бутун дунёга ижобий бир мужда тақдим этадиган раҳбарият остидаги кенгбағир ҳукумат қуриш. Иккинчи асос таълим соҳасини молиялашдан иборат бўлиб, илғор илм-фан ва технологияга алоҳида эътибор беради. Таълим муассасаларида ахлоқийлик, меҳнатсеварлик ва касбкорлик қадриятларини кенгайтириб, ривожланган давлатлар даражасида кучли ақллар етиштириб чиқаради. Учинчи асосдан дунёнинг йирик иқтисодиётлари билан рақобатлаша оладиган маърифатга асосланган турфа хил иқтисодиётга эришиш кўзланган. Тўртинчи асос эса, жамиятда кенгбағирликни, ҳамжиҳатлик ва ҳурмат-иззатни мустаҳкамлашга қаратилган. Буларнинг ҳаммаси Бирлашган Араб Амирликларининг 2071 йилга келиб, дунёдаги энг яхши давлатга айланиши учун кенгқамровли баркамол тараққиёт доирасида амалга ошиши айтилмоқда.
Ҳеч шубҳа йўқки, дунёдаги ҳар бир халқ, Аллоҳ берган инсоний ғаризадан келиб чиқиб, ҳар бир нарсада энг яхши бўлишни, мутлақ бахтга эга бўлиб, фаровон ҳаёт кечиришни истайди. Бироқ бу инсоний истак ва ниятларни рўёбга чиқариш учун, уларни қоғозга туширишнинг, минбарлардан оташин баёнотлар беришнинг, ҳатто шу ҳукуматлар ва амирлигу подшоҳликлар кун тартибларига киритишнинг ўзи кифоя эмас. Чунки орзу бошқа, уни амалга ошириш бошқа. Аллоҳ Таоло яҳудий ва насронийларнинг жаннатга ёлғиз ўзимиз кирамиз, деган хаёлларига жавобан бундай деган:
وَقَالُوا لَن يَدْخُلَ الْجَنَّةَ إِلَّا مَن كَانَ هُودًا أَوْ نَصَارَىٰ ۗ تِلْكَ أَمَانِيُّهُمْ ۗ قُلْ هَاتُوا بُرْهَانَكُمْ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ
«Жаннатга яҳудий ёки насронийлардан бошқалар асло кирмайди», дейишди. Бу уларнинг хомхаёлларидир. Айтинг «агар ростгўй бўлсангиз, ҳужжат келтиринг!» [Бақара 111]
Демак, Қуръони Карим уларнинг орзуларини рад қилмади, балки бу орзуларни қандай амалга оширишни очиқ кўсатишни талаб қилди. Кейин Аллоҳ Таоло мусулмонларни ҳам қўшган ҳолда бундай деди:
لَّيْسَ بِأَمَانِيِّكُمْ وَلَا أَمَانِيِّ أَهْلِ الْكِتَابِ ۗ مَن يَعْمَلْ سُوءًا يُجْزَ بِهِ وَلَا يَجِدْ لَهُ مِن دُونِ اللَّـهِ وَلِيًّا وَلَا نَصِيرًا
«Сизларнинг хомхаёлларингиз ҳам, аҳли китобнинг хомхаёллари ҳам ҳақ эмас – кимки ёмон амал қилса, жазосини олур ва ўзи учун Аллоҳдан ўзга на бир дўст топади ва на бир мададкор» [Нисо 123]
Фаровон ҳаётни рўёбга чиқариш борасида, Қуръони Карим бунинг учун йўл ва шу йўлда маҳкам туриш керак эканини зикр қилади:
وَأَن لَّوِ اسْتَقَامُوا عَلَى الطَّرِيقَةِ لَأَسْقَيْنَاهُم مَّاءً غَدَقًا
«Албатта, агар улар йўл-тариқатда адашмай турганларида, албатта Биз мўл ёмғир билан суғорган бўлур эдик (яъни уларга мўл-кўл ризқ ато этган бўлур эдик)» [Жин 16]
Тариқат бу ўзгармас амаллар мажмуаси бўлиб, у ҳақлиги ва тўғрилигида орзу хаёлларга таянмайди, балки инсон билан боғлиқ асосий фикрга таянади. Чунки инсон ҳаёт асоси бўлса, ҳаётни инсон ва борлиқ тирилтиради, борлиқ эса истак-майлларни рўёбга чиқарувчи воситалар манбаидир. Тўғри, ҳар қандай оддий ишни кўриб чиқиш ёки шундоқ кўзга кўринарли мақсадни амалга ошириш учун ҳам, тариқат, услублар ва режалар керак бўлса-да, бироқ бу иш узоқлашгани сари, ғоялар мураккаблашгани сари, истаклар ортгани сари, уларни тушуниш ҳам шунчалик қийинлашади, аниқлаб олиш ҳам мураккаблашади. Демак, ҳар қандай мақсадни амалга ошириш тариқати, бу тариқат хоҳ кичик, хоҳ катта бўлсин, албатта бирор тиниқ фикрга таяниши шарт бўлади, айни тариқат белгиларини кўрсатиб берадиган, кўламларини баён қилиб, чизиб, яққол кўрсатиб берадиган фикр бўлиши керак бўлади.
Ҳаммасидан ҳам муҳими, ғоя ва мақсадларни амалга ошириш тариқатига асос бўлувчи мафкура, унга ҳамроҳ бўлувчи умид, истаклар, айни мафкурани рўёбга чиқаришга уринётган жамиятнинг имон ва эътиқоди асосида бўлиши керак. Токи буларнинг барчасининг тариқати жанжалга ёки ўзгартириш ва алмаштиришга асос бўлмасин, бирор хаёлпараст ёки доҳийнинг шунчаки қарашлари бўлиб қолмасин. Кейин, инсон интилаётган ғоя ва босқичли ёки доимий мақсадлар ҳам, албатта ақида тизимининг ва ақидадан балқиб чиққан фикрларнинг ажралмас бир бўлаги бўлиши шарт. Акс ҳолда, бу ғоя ва мақсадлар ўзгартиришга, тонишга маҳкум бўлиб қолади. Зеро, тариқатнинг тиниқлиги қанчалар муҳим бўлса, ўзидан тариқатни балқитиб чиқарувчи мафкурага имон келтириш ҳам шунчалик муҳим.
Амирликларнинг мазкур қарашига қайтадиган бўлсак, сарлавҳасининг ўзидан кўриниб турибдики, у битта ёки иккита шахснинг қарашидир. Зотан, Дубай ҳокими ҳам бу қарашни давлат валиаҳдига тегишли эканини билдирди. Юз йилдан сўнг Амирлик нима бўлиши мумкин, ахир, унинг ўсиши қараш, тасаввур ва истакка боғлиқ эмас, балки, бошқа давлатлар каби, аниқ-тиниқ яроқли мафкурага биноан чизилган йўлнинг бўлишига боғлиқдир. Чунки ундан кўра бир мунча ривожланган ва чуқур таҳлил қилишга, потенциалини ҳисоблашга ундан-да қодирроқ давлатлар ҳам атиги беш йилга режа тузишмоқда, бироқ улар ҳам айни режаларини ўзгартиришга, алмаштиришга мажбур бўлишмоқда.
Лекин мен бу ўринда масалани янада юқорироқ асосдан муҳокама қиляпман. Ушбу асосдан мақсад ва ғоянинг амалий тариқатини шакллантириб, белгилаб берувчи фикрлар балқиб чиқади.
Аслида, Амирликлар қарашида ва унинг асосида инсон, борлиқ ва ҳаёт ҳақидаги кенг фикрга таянилмаган. Ундаги бор йўқ ўткир фикр, Дубай ҳокими ва давлат валиаҳдининг фикрида ифодаланган, холос! Аммо бу ўткир фикр қандай ўзи ва у нимага таянган, юқоридаги оятда « قل هاتوا برهانكم агар ростгўй бўлсангиз, ҳужжат келтиринг!», дейилганидек, фикрининг ҳужжати борми?! Йўқ. Демак, фикр ўша фикр соҳиби калласида қолаверган. Худди маъносиз шеърни одамлар тушунмасалар, «унинг маъноси шоирнинг қалбида», деб қўйишгани каби. Агар фикрлардан аниқ йўл-йўриқ балқиб чиқса ва унда фақат фалсафий орзу-хаёллар эмас, воқеий мақсадлар белгиланган бўлса, демак, бундай фикрлар бинога яроқли мабдалар бўла олади. Капитализм, шу жумладан демократия, социализм, шу жумладан, коммунизм мабдаий фикрлардир, улардан аниқ йўллар балқиб чиқиши мумкин, бу йўллар натижаси ва қаерга олиб боришини башорат қилса бўлади. Масалан, социализм моддий ва тарихий диалектикани белгилади, ижтимоий ривожланиш йўли синфий кураш, деди, сиёсатга иқтисодни, фикрга моддани ҳакам қилди, мулкчилик масаласида ҳамма инсонлар бир хил бўлиши керак, деди. Социализм шу фикрларни берган чоғда жамият таяниши мумкин бўлган реал сифатни ҳам чизиб-аниқлаб қўйди. Социалистик жамият меҳнатда шу социалистик тариқат олиб борадиган йўлни шакллантиради. Яъни чексиз йўлга отланган жамият яримавтоматик тарзда секин-секин полиция каби ҳаракат қилади. Секин-секин юришига сабаб, унинг хусусий мулкчиликдан балқиб чиққан турткиларни йўқ қилганидир, полицияга ўхшаши эса, башарият ғаризаларини қондирмай, эзиб туришидир.
Адам Смит билан Давид Рикардо идеологияси ҳамда Жан-Жак Руссо, Вольтер маданияти асосида тузилган капиталистик жамиятлар ҳам мана шу фикрларга бино бўлган. Яъни озод либерал эркин очиқ жамиятлар ҳақидаги фикрлар кенгайиб, бу жамиятларда турли эркинликлар тарқалган, шахслар энергиялари ишлаб чиқариш ва рақобатга сарфланди, бу жамиятларда яшаш услуби турфа хил бўлди, саноат ва ихтиролар ғилдираги айланди, инсоний юксалиш ғилдираги эса, манфаатпарастлик ва хубдинлик ҳаддан ошгани сабабли жуда секин айланди, ҳатто айрим жамиятлар инқироз жарлиги ёқасига келиб қолди…
Энди Исломга келсак, у аниқ мабдаий фикрни беради, инсоннинг ўзи билан, ҳаёт билан, борлиқ билан, Холиқи билан бўлган алоқасини ёрқин фикрга асосланган ҳолда изоҳлаб берди. Сўнг ушбу мабдага имон келтирган инсонга борлиқда яшашдан мақсад нима эканини ва айни мақсадга етишиш тариқатини баён қилди. Бахт-саодат маъноси нималигини ёритиб, ҳар бир инсонни ўзига ва бошқа инсонга жавобгар қилди ҳамда борлиқ унга омонат топширилгани эътиборидан, ўзи яшаётган борлиққа ҳам жавобгар қилди. Айнан шунга биноан, Ислом мабдасига асосланган жамият юзага келди, ундаги инсонлар ўртасидаги алоқа ақида алоқасига айланди, миллат ва элатлар Ислом дошқозонида тобландилар ва одамлар ўртасидаги синфий айришлар йўқ бўлди, шахслар кибр ва дабдабадан бутунлай узоқ ҳолда, уларнинг энергияси янгилик-кашфиётларга сарфланди, бойлик шундай табиий равишда тақсимландики, исломий жамиятда қашшоқлик барҳам топди, шахслар эҳтиёжи билан жамият эҳтиёжи ўртасидаги мувозанат мисли кўрилмаган даражада тенглашди. Худди тасаввур қилинганидек, Ислом мафкурасига ва ақидасига ҳамда амалдаги тариқатига бўлган имон асосида исломий жамиятлар юзага келди.
Жамиятлар шундай юзага келади, уларнинг аломатлари амалдаги аниқ тариқатга ва шу тариқатдан балқиб чиқувчи мафкурага биноан, бир неча йиллар, ҳатто ўнлаб йиллар мобайнида маълум бўлади. Бу эса ўзгармас борлиқ қонунидир:
ثُمَّ جَعَلْنَاكَ عَلَىٰ شَرِيعَةٍ مِّنَ الْأَمْرِ فَاتَّبِعْهَا وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَ الَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ
«Сўнгра (Эй Муҳаммад), Биз сизни (дин) ишидан бир шариат (аниқ-равшан йўл) устида (барқарор) қилдик. Бас, сиз (фақат мана шу йўлга) эргашинг ва билмайдиган кимсаларнинг ҳавойи нафсларига эргашманг!» [Жосия 18]
سُنَّةَ اللَّـهِ الَّتِي قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلُ ۖ وَلَن تَجِدَ لِسُنَّةِ اللَّـهِ تَبْدِيلًا
«Бу, яъни мўминлар зафар топиб, кофирлар мағлуб бўлиши Аллоҳнинг қонуни бўлиб, илгари ҳам ўтгандир. Аллоҳнинг қонунини эса ҳаргиз ўзгартира олмассиз» [Фатҳ 23]
Энди, Муҳаммад ибн Рошиднинг «Амирликлар юз йиллиги 2071» қарашига келсак, у ҳар қанча зукко ва чуқур фикрли инсон бўлмасин, бу қараши ўзида мабдани мужассамлашга яроқли ақидавий мафкурага таянган эмас. Шунингдек, қарашининг бирор фикрга асосланган тариқати ҳам йўқ, мақсад ва ғоялари мафкурадан балқиб ҳам чиққан эмас. У на Ислом мабдасига, на марксистик ёки ленинистик социализмга асосланган мафкура, на Смит, McKinsey ва бошқаларнинг капитализмига асосланган қарашдир. Бинобарин, «Амирликлар юз йиллиги 2071» одамлар қизиқишини қўзғовчи, ҳамманинг ҳавасини келтирувчи бир адабий стилда тузилган мавзу бўлишдан нарига ўтмайди.
Бу қарашни яна бошқа кўплаб томонлардан муҳокама қилиш мумкин. Маслан, Амирликлар ҳақиқатда мустақил бўлганми ёки йўқми, Британияга тобелиги тугаганми, йўқми, Дубайнинг намоён бўлиши табиийми ёки сохтами, хоҳ нефтга, хоҳ бошқа нарсага асосланган иқтисодиёти аслида қандай?… ва ҳоказо кўплаб муҳокамалар. Бироқ айни мавзуни мафкура ва мабда даражасида муҳокама қилишни муносиб кўрдик, шояд халқлар уйғонса, уларга томи уй ичидагиларни босиб қолмайдиган мустаҳкам қурилиш кераклигини англаб етсалар, ажаб эмас.
قَدْ مَكَرَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ فَأَتَى اللَّـهُ بُنْيَانَهُم مِّنَ الْقَوَاعِدِ فَخَرَّ عَلَيْهِمُ السَّقْفُ مِن فَوْقِهِمْ
«Улардан аввалги (кофир) кимсалар ҳам (ўз пайғамбарларига мана шунга ўхшаш) макр-ҳийлалар қилган эдилар. Шунда Аллоҳ улар (қурган макр-ҳийла) биноларини таг-туги билан емириб ташлади. Бас, улар (тўқиб олган ёлғон бино-тузумлари)нинг томи ўзларининг устига қулади» [Наҳл 26]
Роя газетасининг 2017 йил 26 апрел чоршанба кунги 127-сонидан
Халифалик давлатини тилларингизга жойлаган Аллоҳга ҳамдлар бўлсин!
Ғарбнинг фисқ-фасод омили бўлмиш лойиҳаларини амалга оширишда Халқаро меҳнат ташкилотининг роли
Насроний ва кофирларни байрамлари билан табриклаш тўғрисидаги саволга жавоб
Республика президентлиги сайловлари ҳукми