Бошқармалар қандай фаолият юритишлари керак?
بسم الله الرحمن الرحيم
Бошқармалар қандай фаолият юритишлари керак?
Жамиятдаги инсонларнинг кўплари бугунги ҳукумат ва унга бўйсунувчи ташкилот, идораларнинг иш юритиш тартиби қандай эканлигини билмайдилар. Хатто кўплари буни билишга интилмайдилар. Аввало, кўплари бунга журъат қилмайди, инсонлар томонидан ҳукумат ва давлат ташкилотларининг иш олиб бориш тартибини билишга ҳаракат қилишни сиёсатга аралашиш деб тушуниб қолинган. Чунки давлат ишларига аралашиш сиёсатга аралашиш бўлиб унинг оқибатлари ёмон бўлиши мумкин деган фикрлар ҳукумат томонидан жамиятга доимо сингдириб борилади. Лекин ҳукумат ва давлат ташкилотларининг қандай иш олиб боришига қизиқадиган ва буни ўрганишга журъат топадиганлар ҳам бор. Афсуски бундайлар учун маълумот топишда доимо етарли манба бўлмаслиги муаммо бўлади. Умумиятла айтадиган бўлсак жамиятда давлат ташкилотларининг қандай иш олиб боришлари тўғрисида тушунчалар етарли эмас. Ва бу ҳолат, одамларнинг кўпларини бошқарма ва идораларнинг қиладиган ишлари жуда мураккаб деган хулосага келиб қолишларига сабаб бўлган.
Жамиятда ҳукумат ва бошқа давлат ташкилотларининг иш олиб боришлари тўғрисида етарли тушунча бўлмаслиги тўғрими?
Бу тўғри эмас. Чунки жамият ўзининг устидаги ҳукумат ва унга бўйсунувчи бошқа ташкилотларнинг қандай иш олиб боришини билмаса аввало уларни назорат қила олмайди ва уларга нисбатан қандай муносабатда бўлиш кераклигини тушунмайди. Бу худди давлатнинг вилоят молия бошқармалари ёки туман молия бўлимларида кредит берилади деган нотўғри тушунчага келиб қолишдек. Ҳукумат ва унга бўйсунувчи ташкилотлар аслида бурчли хисобланади, уларнинг назорат қилинмаслиги эса ана шу бурчни бажарилмаслигига олиб бориши ва хатто ҳукумат ҳамда унга бўйсунувчи ташкилотларда ўз вазифаларини суистеъмол қилган ҳолда ҳар хил жиноятлар содир бўлишига сабаб бўлиши мумкин.
Бошқармаларнинг ҳақиқатига эътибор берадиган бўлсак, улар одамларнинг манфаатларини рўёбга чиқариш учун фаолият олиб борадиган ташкилотлардир. Жамиятдаги инсонларнинг манфаатларини рўёбга чиқаришнинг пухталик билан амалга оширилиши уларнинг вазифаси хисобланади. Асосий эътиборимизни ана шу пухталикка қандай эришиш мумкинлигига қаратамиз.
Манфаатларни рўёбга чиқаришда пухталикка эришиш учун бошқарувда қуйидаги уч сифат топилиши лозим.
1. Содда тартиб.
2. Ишларни зудлик билан бажариш.
3. Иқтидорлилик ва малакалилик.
Содда тартибнинг бўлиши ишларни қулай ва осонлашишига сабаб бўлади. Мураккаблилик эса, олиб бориладиган ишлар қийинлашишига сабаб бўлиб ҳар хил чигалликлар келтириб чиқаради ва бунинг ортидан ўз вазифасини бажаришда хатоликлар кўпайишига олиб келади.
Ишларни зудлик билан бажарилиши инсонларга, яъни манфаатдор бўлган шахсларга қулайлик яратилишига ва бунинг ортидан уларнинг кўп вақтларини сарф қилиниши олди олинишига сабаб бўлади.
Иқтидорлилик ва малакалилик бу сифатларсиз ишни пухта ва чиройли бўлишига эришиб бўлмайди. Бирор ишга нисбатан тажрибасиз ва иқтидори бўлмаган инсонларнинг бу ишга киришиши ана шу ишнинг муваффақиятли амалга оширилиш кафолатини йўқотади ва бунинг оқидатида ишончсизлик келтириб чиқаради. (“Халифалик давлат жиҳози” китобидан фойдаланилди)
Энди берадиган саволимиз устида фикрлаб кўринг, мана шундай шартлар асосида фаолият олиб борадиган бошқармалар, идоралар сизнинг манфаатингизни рўёбга чиқаришини истармидингиз? Эътибор бериладиган жиҳати шундаки, бу бошқарма ва идораларнинг юқоридаги учта шартлар асосида фаолият олиб бориши учун давлат ҳукумати томонидан етарли имконият қилиб берилган бўлиши ва мана шундай фаолият олиб борилишини доимо талаб қилиб, назорат қилиб борилиши керак бўлади.
Бугунги Ўзбекистонда мана шундай шартлар асосида фаолият олиб борадиган бошқармалар ва идоралар топилишига ишонасизми? Биз Каримов режими остидаги бошқарма ва идоралар юқоридаги учта шарт асосида фаолият олиб бормайди деб ишонч билан айта оламиз. Ва бу ҳолатни исбот талаб қилинмайдиган воқелик дея бахо берамиз. Чунки аввало Каримов режими остидаги бошқарма ва идораларнинг ана шундай шартлар асосида фаолият олиб боришлари учун уларга режим томонидан шундай шароит қилиб берилиши керак. Лекин режим бундай шароит қилиб бермайди.
Бу режим қўл остидаги бошқармаларга бундай шароит қилиб беришни истамайди, чунки агар бундай шароит қилиб берилса жамиятда бу бошқармаларнинг асл фаолияти тўғрисида тўғри тушунчалар пайдо бўлиши мумкин. Ва натижада жамият улардан асл бурчлари бўйича ишлашни талаб қилишлари табиий. Каримов режими эса айнан шу нарсани хоҳламайди, чунки бу режимнинг ўзи асл бурчини амалга ошириш учун фаолият олиб бораётгани йўқ.
Бу режимнинг мана шундай имкониятлар қилиб беришга лаёқати йўқ. Яъни бу режимда аслида ҳақиқий бошқарувчилик қобилияти шаклланмаган. Бунга оддий мисол режим жамиятни зўравонлик билан бошқараётганлиги. Демак, режимнинг ўзида бошқарувчилик қобилияти йўқ экан, унга бўйсунадиган бошқармаларни тўғри бошқарган ҳолда уларга ўз бурчларини тўғри бажаришлари учун шарт шароит билан қандай қилиб таъминласин. Режимда бундай қилишга иқтидор, яъни тафаккур, идрок қилиш қобилияти, асл бошқарувчиларга хос бўлган адолат ва жамият манфаати учун ўз манфаатидан кеча олиш йўқ.
Исломий шариатни татбиқ қиладиган Халифалик давлатида эса, бошқармалар биз юқорида санаб ўтган учта шарт асосида фаолият олиб боради. Албатта, бошқармаларнинг шундай фаолият олиб боришлари давлат томонидан талаб қилинади ва назоратга олинади.
Ҳизб ут-Таҳрирнинг Ўзбекистондаги медиа офиси Абдуллоҳ
09.03.2016й.
