«G20 2017» саммити
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيم
Роя газетаси
«G20 2017» саммити
Ҳотим Абу Ажмия қаламига мансуб
Германиянинг Гамбург шаҳрида (2017 йил 7-8 июл жума ва шанба кунлари) бўлиб ўтган икки кунлик «G20» саммити ўз ишини якунлади. Саммитда қўшма якуний баёнот чиқарилди. Шанба куни Германия канцлери Ангела Меркель Гамбургга ташриф буюрган 20талик давлатларни савдо сиёсати билан боғлиқ ўзаро келишилган ечимга эришганлари билан табриклаб, жумладан, бундай деди: «Мен – бозорларимизни доим очиқ қолдиришимиз керак, дея ошкор айтишга муваффақ бўлаётганимдан беҳад мамнунман».
«G20» давлатлари раҳбарлари розилигида чиқарилган якуний баёнотдан АҚШ билан қолган аъзо давлатлар ўртасида Париж шартномаси борасида келишмовчилик мавжудлиги аён бўлди. Бу шартнома иқлим ўзгариши оқибатларига қарши кураш билан боғлиқ. Баёнотда бундай дейилган: «Бизга АҚШнинг Париж шартномасидан чиқишга қарор қилгани маълум». Сўнг ««G20» давлатлари раҳбарлари Париж шартномаси воз кечиб бўлмас шартнома эканини билдирадилар», дея қўшимча қилинган. Бироқ шунга қарамай, бу давлатлар иккиламчи масалаларда, яъни АҚШнинг сланец газидан фойдаланишда бу давлатга ён беришди. Бу ҳақда якуний баёнотда «G20» давлатлари дунёндаги бошқа давлатларга «қазилма энергиясига эга бўлиш ва ундан фойдаланиш»да ёрдам берадилар», дейилди. Бу эса, БМТнинг углероддан камроқ фойдаланилувчи иқтисод сари қилаётган саъй-ҳаракатига зиддир. Бироқ «G20» давлатлари қаттиқ туриб, шу пайтгача айни қазилма энергетикадан «ғоят тоза» шаклда фойдаланишни айтиб келишди.
Савдо масаласи Гамбургдаги икки кунлик саммитдаги чигал масалалардан бири бўлди. Раҳбарлар барча адолатсиз бизнес амалиётлари билан бирга, протекционизм¹ сиёсатига қарши курашишга келишиб олдилар. Шу билан бирга, Американи рози қилиш учун бу соҳадаги тижоратни ҳимоя қилишнинг қонуний воситалари ролини ўзаро келишилган ечим ўрнида эътироф этдилар.
Саммитда Африка қитъаси вазияти мубоҳаса этилди. Унда Германия канцлери Меркель Африкада – хусусан инфраструктура соҳасида – махсус инвестицияни кучайтиришга қаратилган «Африка Иттифоқи» ташаббусини тақдим этди. Бу инвестицияни кучайтириш иши, айни давлатлар ва капиталистик компаниялар нуқтаи назари бўйича, мувозанатли ва барқарор ўсишни қўллаб-қувватлайди. Бироқ бу ёрдам ташкилотларини қониқтирмаяпти. Бу ташкилотлар бу борада қашшоқлик ва ижтимоий тенгсизликка қарши кураш кўпроқ самара беради, деб ҳисобламоқдалар.
Зотан, «G20» даъватлари Нигерия, Жанубий Судан, Сомали ва Ямандаги очлик кризисига қарши курашда етарли бирор иш қилишмади. Айни давлатларга ёрдам бериш учун БМТ 4,3 миллиард еврога муҳтож. Аммо бугунгача бу маблағнинг атиги ярмини беришга келишилди, холос. Маълумки, ҳозирда 20 миллион шахсга ўлим таҳдид солмоқда.
Саммитда қочқинлар мавзуси ҳам мубоҳаса этилди. Аммо қочқинлар азоб-уқубатларига чек қўйиши мумкин бўлган бирор жиддий ечим ўртага ташлангани йўқ. Гап фақат қочқинлар контрабандаси ва таъқиби масаласи атрофида айланди, холос.
Саммит чоғида АҚШ президенти Трамп билан Россия президенти Путин учрашувлари бўлиб, икки соат давом этди. Раҳбарлар икки давлат ўртасидаги ўзаро муносабатлар яхшиланишидан умидвор эканликларини билдиришди. Сурия жанубий ғарбида ярашувга эришиш борасида якдил тушунчага келишди. АҚШ ташқи ишлар вазири Рекс Тиллерсон – келаси якшанба куни ярашув битимининг бошланиши, унда Иордания ҳам иштирок этиши кутилаётганини таъкидлади.
Бу йилги саммитга қарши зўравонликлар ҳар галгидан энг кўп бўлгани қайд этилди. Йигирма мингдан зиёд шахс Германияда йиғилган дунё раҳбарларига қарши намойишлар ўтказишди. Уларда намойишчилар билан полиция ўртасида кучли тўқнашувлар бўлди. «Франс-Пресс» агентлигининг Германия хавфсизлик кучларига таянган ҳолда қилган хабарида тўқнашувларда икки юз нафар полиция ходими яралангани айтилди.
Саммитда барча аъзо давлатлар раҳбарлари ҳозир бўлди, аммо бирдан-бир араб давлати бўлган Саудия раҳбари келмади. Саудия саммит олдидан – йиғинга ўзининг молия вазирини юборажагини, Муҳаммад ибн Найфни ишдан кетиши ортидан юз берган ички инқилоб сабабли қирол Салмоннинг саммитга боролмаслигини билдирди. Афтидан, унинг саммитга келмагани сабаби, қирол оиласининг ички вазияти ва тахмин қилинаётган ўзгаришлар билан боғлиқ. Баъзи маълумотларга қараганда, бунга Форс Кўрфази давлатлари билан Қатар ўртасидаги кризис ҳамда Германиянинг Қатар позициясига нисбатан роли сабаб бўлган ва шу боис саммитдаги Саудия иштироки фақат молия вазири даражасига чекланган.
Одатда «G20» номи билан юритилувчи Катта йигирмалик гуруҳи, молиявий ва иқтисодий масалалар бўйича халқаро ҳамкорликка оид марказий банклар давлатлари клубидир. Йигирмалик давлатлари аҳолиси дунё аҳолисининг учдан бирини ташкил қилади. Уларнинг миллий маҳсулоти бутун дунё бўйича соф миллий маҳсулотнинг бешдан тўрт қисмини, савдоси халқаро савдонинг тўртдан уч қисмини ташкил қилади. Унда қабул қилинадиган қарорлар халқаро сиёсий аҳамиятга молик бўлиб, миллий ва халқаро даражада ислоҳотлар олиб боришга туртки бўлади.
Йигирмалик гуруҳи 19та давлат билан Европа Иттифоқидан иборат. Бу ўн тўққиз давлат қуйидагилардир:
Америка;
Австралия;
Аргентина;
Бразилия;
Британия;
Германия;
Жанубий Африка;
Жанубий Корея;
Индонезия;
Италия;
Канада;
Мексика;
Россия;
Саудия;
Туркия;
Франция;
Хитой;
Ҳиндистон;
Япония.
Йигирмалик гуруҳи саммитида қуйидаги халқаро ташкилотлар мунтазам иштирок этади:
Халқаро Валюта Фонди;
Жаҳон Банки;
Молиявий Барқарорлик Кенгаши;
Иқтисодий Ҳамкорлик ва Тараққиёт ташкилоти;
Жаҳон Савдо ташкилоти;
Бирлашган Миллатлар Ташкилоти.
Ушбу йиллик саммитда, асосан, молиявий ва иқтисодий сиёсатлар муҳокама қилинади. Лекин бу саммит, дунё раҳбарлари учрашиши ва хоҳ геосиёсий кризислар бўлсин, хоҳ иқлим ўзгариши масаласи бўлсин, жорий масалаларни ҳал этишларига имкон беради.
Йигирмалик гуруҳи саммити 1999 йилда ўша пайтдаги иқтисодий кризислар оқибатида, Катта еттилик-саккизлик (G7-G8) гуруҳи томонидан таъсис этилди. Бошида бу саммит вазирлар ўртасида техник учрашув шаклида бўлди. Лекин 2008 йилдаги молиявий кризисдан сўнг халқаро молиявий тизимни вайрон бўлишидан қутқариб қолиш умидида саммит раҳбарлар даражасига кўтарилди.
Бу каби саммитлар ва конференциялар, капиталистик давлатларнинг услуб ва воситалари бўлиб, улар ёрдамида ўз манфаатлари атрофида учрашиб, ҳамфикр бўлишади. Бу саммит ва конференциялар айни давлатлар қўлидаги, хусусан, АҚШ қўлидаги қуролдир. Улар ўз нуфузи, қарашлари ва етакчилигини шу қуроллар орқали зўрлаб ўтказишади. Оқ уйга Трамп ва унинг маъмурияти келгач, бу саммитлар аввалгидек ўзаро тушуниш ва ҳамкорликка аҳамият қаратувчи саммит бўлмай қолгани, балки «биринчи Америка» шиорини ва талаш, қароқчилик қилиш билан асосий эътиборни АҚШ манфаатларини рўёбга чиқаришга қаратилган саммитларга айлангани кузатилди. Айниқса, мазкур саммитда шу нарса кузатилдики, Трамп бир тарафлама учрашувларга диққатни қаратди ва йиғиннинг сўнгги ўтиришида ўзининг ўрнига қизини қўйиб қўйди, бу эса Американинг дунё етакчилигидаги ролини савол остига қўйди, Британияда чиқадиган «The Independent» газетасида, энди дунё Америка етакчилигига интилмайдиган бўлиб қолди, дейилди.
¹ Давлатнинг ташқи савдода импорт товарларни олиб кирилишини вақтинча чеклашга ва бир хил турдаги маҳаллий товарлар ва хизматларни қўллаб-қувватлашга, шу орқали ялпи миллий даромад ўсишини ва аҳолининг иш билан таъминлашни ошириш… ва ҳоказоларга қаратилган ташқи сиёсати.
Роя газетасининг 2017 йил 12 июл чоршанба кунги 138-сонидан
