Халифалик Давлатида моллар
Халифалик Давлатида моллар
ХИРОЖ
(3)
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيم
Бугунги кунда килиниши зарур бўлган амалий воқелик
Бизлардан фатҳлар замони узоқлашиб, сулҳ орқали ёки куч билан фатҳ қилинган ерларнинг барчасида инсонлар Исломга киргандан кейин, сулҳ ерлари, куч билан босиб олинган ерлар, тирилтирилган ёки ажратиб берилган ерларни белгилайдиган дафтар ва девонларнинг кўплари йўқ бўлиб кетган бугунги кунда жойларнинг аҳли ўз ихтиёри билан Исломга бўйсунгани ёки куч билан босиб олинганлиги ёки муайян ҳолатда тутиб турилганлиги тўғрисидаги умумий маълумотни эътиборга олган ҳолда қуйидаги тарзда чора кўриш мумкин бўлади.
Ироқ ерларининг ҳаммаси, Кувайт, Эрон, Ҳиндистон, Покистон, Афғонистон, Туркистон, Бухоро, Самарқанд, Шом ўлкаси, Туркия, Миср, Судан, Шимолий Африка – буларнинг барчаси хирожий ер деб ҳисобланади. Чунки улар куч билан фатҳ қилинган. У ердаги мусулмон ва кофирлар хирож бериши вожиб. У ернинг мусулмонлари хирож тўлаганларидан кейин закот бериладиган экин ҳосили закот нисобига етган бўлса, ушр ҳам беришлари вожиб бўлади. Лекин мусулмонлардан бўлган бир киши ҳужжатлар билан унинг ери ушрий ерлигини исботласа, у хирож бермайди, балки ушр бериш билан кифояланади.
Араб ярим ороли, Яман, Индонезия, Жанубий-шарқий Осиё ва шу каби минтақалар ушрий ер ҳисобланиб, хирож лозим эмас. Уларга ер ҳосилидан закот сифатида ушр вожиб бўлади.
Хирож солиш тартиби
Хирож солинаётганда халифа ер ўлчаш, қиёс қилиш, белгилаш борасида билимли, тажрибали шахсларни жўнатиши лозим. Худди Умар ибн Хаттоб Ироқ атрофидаги қишлоқлардан хирож олиш учун ақлли бир кишини тайинлаганлари каби. Дарҳақиқат, Умар р.а. мусулмонларга шундай дедилар: «Ақлли, ишни ўз ўрнига қўядиган ва кофирларга улар кўтара оладиган миқдорни қўядиган ким бор?» Мусулмонлар Усмон ибн Ҳанифни кўрсатишди ва: «Усмонни бундан ҳам муҳимроқ ишга жўнатишингиз мумкин, чунки унда идрок, ақл ва тажриба бор» дейишди. Сўнгра Умар Усмонга Ироқ атрофидаги қишлоқларни ўлчашни топширдилар. Хирож олиш учун жўнатиладиган киши ернинг ҳолатини, яъни ҳосили яхши ва кўп бўлишини ёки ернинг ҳосили кам бўлишини, бу ернинг осмон суви билан ёки чашма ва қудуқ ёки канал ва анҳор сувлари билан суғорилишини ва оқар сув билан ёки сув тортувчи асбоблар ёрдамида суғорилишини эътиборга олиши лозим. Чунки буларнинг сарф-харажатлари баробар эмас. Яна экин ва экилиб ҳосил берадиган мевага эътибор қилиши лозим, чунки баъзи экин ва меваларнинг баҳоси ва қиймати қиммат, баъзисининг баҳоси ва қиймати эса, паст бўлади. Ва ернинг жойлашган ўрнига ҳам диққат қилиши зарур. Ер шаҳарга ва шаҳар бозорига яқинми ёки узоқми, шаҳарга етиш ва ер маҳсулотларини бозорга етказишни осонлаштирадиган текис йўллари борми ёки йўллари нотекисми, шуларга ҳам эътибор бериши шарт. Бу ишларнинг ҳаммаси ерга зулм қилинмаслиги ва имкониятидан ортиқча миқдор юкланмаслиги учун асосий тамойиллардир.
Умар ибн Хаттоб Усмон ибн Ҳаниф ва Ҳузайфа ибн ал-Ямон Ироқ атрофидаги ерларни ўлчаб ва хирож олиб қайтишгандан кейин шундай деди: «Ерга қандай ҳолда хирож солдинглар, эҳтимол одамларга улар тоқат қила олмайдиган нарсани юклагандирсизлар?» Ҳузайфа: «Уларга ортиқча ер ташладим», дедилар. Усмон эса: «Икки баробар ортиқча ер ташладим, агар хоҳласангиз, қайтариб оламан», дедилар. Расулуллоҳ ﷺ ер эгаларига худди закотда мевани чамалашда хурмо эгаларига учдан бир ёки тўртдан бир қисмини қолдиришга буюриб: «Чунки мол (мевалар)ни ўткинчи одамлар ейиши, пишмасдан тўкилиб кетиши, меваси териб олинган дарахтлар бўлиши мумкин», деганлари каби ер эгаларига кутилмаган мусибат ва офатлар учун ён босишга риоя қилиш лозим бўлади. Хирож ерга, экин ва мевага солиниши мумкин. Агар хирож ерга солинса, хирожни қамарий йил билан айланиши эътибор қилинади. Чунки қамарий йил шаръан закот, дия, жизя ва бошқа нарсаларнинг муддати ўлчанадиган йилдир. Агар хирож экин ва меваларга солинса, экин ва меванинг пишиб етилишига эътибор қилинади. Бу хирож муддатининг айланиши бўлади. Хирож нақд пул ёки нақд пул ўрнига мева бўлиши, тақсимланган ҳолатда бўлиши ҳам мумкин. Агар хирож нақд пул ёки нақд пул билан бирга донга ёки экин, мевага тақсимланган ҳолда бўлса, албатта, хирож муддатини айланиши экин, мева пишиб сараланганда бўлади. Бугунги кунда хирож ерга экиладиган нарсага мувофиқ нақд пул бўлиши осонроқ.
Ҳизб ут-Таҳрирнинг Ўзбекистондаги матбуот бўлими
08.04.2022й
