Халифалик Давлатида моллар
Халифалик Давлатида моллар
ЖИЗЯ
(1)
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيم
Жизя кофирларнинг Ислом ҳукмига бўйсунгани учун мусулмонларга тўланадиган солиқдир. Мусулмонларга жизя берган кофирларни ҳимоя қилмоқ ва улардан тийилмоқ лозим бўлади, токи бу ҳимоя ва ўзларини тийишлари сабабли улар тинч ва хотиржам бўлсинлар. Жизя хусусидаги асл далил Аллоҳнинг қуйидаги сўзидир:
قَاتِلُوا الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَلَا بِالْيَوْمِ الْآخِرِ وَلَا يُحَرِّمُونَ مَا حَرَّمَ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَلَا يَدِينُونَ دِينَ الْحَقِّ مِنْ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ حَتَّى يُعْطُوا الْجِزْيَةَ عَنْ يَدٍ وَهُمْ صَاغِرُون"َ
– “Аллоҳга ва охират кунига ишонмайдиган, Аллоҳ ва унинг Пайғамбари ҳаром деган нарсани ҳаром деб билмайдиган, Ҳақ (яъни Ислом) динига эътиқод қилмайдиган аҳли китоблардан иборат бўлган кимсаларга қарши, то улар хорланган (мағлуб) ҳолларида, ўз қўллари билан (зиммаларидаги) солиқни тўламагунларича жанг қилингиз”. (Тавба:29)
Жизя кимлардан олинади?
Юқорида ўтган مِنْ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ оятининг далилига кўра, жизя яҳудий ва насоролардан иборат бўлган аҳли китоблардан олинади. Бу яҳудий ва насоролар, араб бўладими ёки арабдан бошқа миллат бўладими, фарқи йўқ. Чунки Расулуллоҳ ﷺ Яман яҳудийлари ва Нажрон насороларидан жизя олганлар. Урва ибн аз-Зубайрдан бўлган ривоятда айтиладики: Расулуллоҳ ﷺ Яман аҳлига шундай деб хат ёздилар: «Кимки яҳудийлигида ёки насронийлигида қолса, динидан қайтарилмайди ва унга жизя тўлаш вожиб бўлади». Ибн Шиҳобдан бўлган ривоятда айтадики: «Биринчи бўлиб жизя берган кимсалар Нажрон аҳлидир. Улар насроний эдилар». Абу Бакр р.а. Ҳийра насронийларидан жизя олганлар. Улар араб эдилар. Худди шунингдек, Умар р.а. Шомнинг араб ва араб бўлмаган насронийларидан ҳам жизя олганлар.
Аҳли китобдан ташқари мажус (ўтга сиғинувчилар), собиа (фариштага сиғинувчилар) ва ҳинду ҳамда коммунистлардан жизя олинади. Расулуллоҳ ﷺ Ҳажар мажусларидан жизя олганлар. Ҳасан Ибн Муҳаммаддан бўлган ривоятда айтиладики: «Расулуллоҳ ﷺ Ҳажар мажусларини Исломга чақириб, шундай деб хат ёздилар: «Кимки Исломни қабул қилса, қабул қилинади. Кимки Исломни қабул қилмаса, унга жизя вожиб бўлади. Мажусларнинг сўйган гўштлари ейилмайди ҳамда уларнинг аёлларига уйланилмайди». Ибн Шиҳобдан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ ﷺ Ҳажар мажусларидан жизя олганлар ва Умар Форс мажусларидан жизя олганлар ва Усмон барбарлардан жизя олганлар». Абдураҳмон ибн Авф Расулуллоҳ ﷺ Ҳажар мажусларидан жизя олганликларига гувоҳ бўлгунигача Умар ибн Хаттоб мажуслардан жизя олишдан тўхтаб турганлари ривоят қилинади. Шунингдек, Расулуллоҳ ﷺнинг қуйидаги сўзларни айтганликлари ривоят қилинган: «Мажусларга аҳли китобга тутилган йўлни тутинглар, фақатгина улар сўйган нарсаларни еманглар, аёлларига уйланманглар».
Аммо бутга сиғинувчилардан иборат бўлган арабларга келсак, улардан фақатгина Ислом қабул қилинади. Агар Исломга кирмасалар, Аллоҳ Таолонинг ушбу сўзларига биноан жанг қилинади:
فَاقْتُلُوا الْمُشْرِكِينَ حَيْثُ وَجَدْتُمُوهُمْ
– “мушрикларни тутган ўрнингизда ўлдирингиз” (Тавба:5)
Ҳамда
سَتُدْعَوْنَ إِلَى قَوْمٍ أُوْلِي بَأْسٍ شَدِيدٍ تُقَاتِلُونَهُمْ أَوْ يُسْلِمُونَ
– “Сизлар тезда қаттиқ куч эгаси бўлган қавмга чиқариласизлар, улар билан жанг қиласизлар ёки улар Исломга кирадилар”. (Фатҳ:16)
Бу ҳижратнинг тўққизинчи йилида, Табук йилида бўлган ва шу йили аҳли китобдан жизя олиш, бутларга сиғинувчи мушрик арабларни ўлдиришни вожиб қилган «Бароат» сураси нозил бўлди. Ҳижратнинг 10-йилидан бери бутга сиғинувчи арабларнинг мавжуд бўлиши тўхтади.
Мусулмон бўлиб кейин Исломдан қайтган, яъни муртад бўлган шахслар ёки гуруҳларга келсак, улар бугунги кунда мавжуд бўлиб уларнинг воқелигига қаралади: Агар улар муртадларнинг фарзандлари бўлишса ва ўзлари муртад бўлишмаса, улардан муртад бўлганлар, оталари ёки боболари ёки боболарининг бобоси бўлса, масалан, Дурузлар, Баҳоийлар, Исмоилийлар ҳамда Алини илоҳ қилиб олган насирийларга ўхшаш – улар билан муртадлар муомаласи қилинмайди. Балки уларга мажус ва собиаларга қилингандай муомалада бўлиб, жизя вожиб қилинади. Сўйган нарсалари ейилмайди, аёлларига уйланилмайди. Лекин улар Исломларини янгилаб, Исломга янгитдан келсалар, у ҳолда уларга мусулмонлар ҳукми жорий бўлади.
Аммо уларнинг ўзлари Исломдан қайтсалар, яъни яҳудий ёки насроний динига ёки коммунизмга ё Исломни Аллоҳ ҳузуридан туширилган дин эканини ҳамда Муҳаммад Аллоҳнинг элчиси эканлигини инкор қиладиган ёки Исломни татбиқ қилиш вожиб эканини инкор қиладиган коммунистлар ва уларга ўхшашлар, Қуръон оятларининг баъзисини инкор қиладиган фикрга қайтсалар, уларга тўғридан-тўғри муртадларга қилинадиган муомала қилинади.
Жизя балоғатга етган, ақлли кишилардан олинади. Ёш боладан, жиннидан ҳамда аёл кишидан олинмайди. Расулуллоҳ ﷺ Муозни Яманга юборган вақтларида, унга балоғат ёшига етган ҳар бир кишидан бир динор олмоғлигини буюрдилар. Умар р.а. қўшинлар амирига шундай деб хат ёздилар: «Жизяни аёллар ва ёш болаларга лозим қилиб қўйманглар. Жизяни фақатгина устара ишлатадиган кимсадан олиш лозим, яъни балоғатга етган кимсалардан». Ёш бола балоғатга етса ёки жинни ҳушига келса, унга жизя вожиб бўлади. Ёш болани балоғатга етиши ёки жиннининг ҳушига келиши қавмининг жизя бериш йили бошида бўлса қавми билан ўша йилнинг ҳаммаси учун жизя беради. Агар жизя бериш йилининг орасида балоғатга етса ёки ҳушига келса, унинг жизя бериш йили қавмининг йили билан бир хил тартибда бўлиши ва ҳар бир кишига хос йил бўлмаслиги учун ўз улушини қавми билан бирга беради. Жизя монастирдаги роҳибларга ва кулба аҳлига, яъни манахларга ҳам вожибдир. Худди шунингдек, ўзларига тўқ бўлсалар касалларга ва кўрларга ҳамда қарияларга ҳам вожибдир. Чунки жизя тўғрисида келган оят ва ҳадислар, уларни ўз ичига олган ҳолда умумий бўлиб, уларни истисно қилиб, ажратадиган нас (яъни оят, ҳадис) мавжуд эмас. Агар улар садақа оладиган даражада фақир бўлсалар, улардан жизя соқит қилинади ва олинмайди. Чунки улар жизя беришга қодир эмаслар. Оят шундай деди:
لَا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا
– “Ҳеч қайси жонга Аллоҳ тоқатидан ортиқ нарсани юкламайди”. (Анъом:152)
Умар ибн Хаттобдан ривоят қилинадики, у киши зиммий аҳлидан бўлган бир қарияни одамлар эшиги тагида тиланчилик қилиб юрганини кўриб: «Сени бунга нима мажбур қилди», дедилар. У: «Жизя, қарилик ва муҳтожлик мажбур қилди», деди. Шунда Умар р.а. «Биз сендан йигитлик пайтингда жизя олиб, ёшинг улғайганда сени зор қилган бўлсак инсоф қилмабмиз» деб уни уйларига олиб кетдилар ва унга озиқ-овқат бердилар. Сўнг қарияни байтулмолнинг хазиначисига юбориб, ундан жизяни бекор қилишни, байтулмолдан унга мол беришни буюрдилар.
Ҳизб ут-Таҳрирнинг Ўзбекистондаги матбуот бўлими
20.04.2022й
