Халифалик Давлатида моллар

Халифалик Давлатида моллар
ЖИЗЯ
(3)
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيم
Жизянинг тўлиқ олиш вақти
Жизя тўлаш вақти йилнинг кириши билан бўлади. Жизя йилда бир марта олинади. Жизя тўлаш вақтини 1-муҳаррамдан бошлаб зулҳижжанинг охирги кунигача бўлган муддат ичида тайин қилиш мумкин, токи келаси йилнинг муҳаррам ойи келгунча жизя тўлиқ қилиб олинган бўлсин. Жизяни тўлиқ қилиб олишга ваъдалашилган вақт қилиб йилнинг охирги уч ойи: шаввол, зулқаъда, зулҳижжа ойларини тайин қилиш мумкин. Ана шунда ҳар бир шахснинг ўзига хос бўлмай, барча кимсаларга боши ва охири чекланган жизя тўлаш вақти бўлади. Бу эса, аниқликни ҳосил қилиб, жизяни тўлиқ қилиб олишни осонлаштиради.
Жизяни йиғиб олиш учун жизя идорасидаги фай ва хирож девонидан хос омиллар тайин қилиниб, уларга хос қисм ажратилади. Буларнинг маошлари зиммийлардан эмас, байтулмолдан бўлади.
Жизя йиғувчи шахсларга белгиланган миқдордан зиёда бўлган нарсани жазо кучи билан олмоқ ман қилинади. Чунки зиёда (яъни ортиқ қилиб олиш) зулмдир. Зулм эса, қиёмат кунидаги зулматдир. Йиғувчиларнинг зиёда қилиб олишлари хиёнатдир ва хиёнатчининг жойи дўзахдир. Шунингдек, жизя йиғиб олувчилар жизя олиш вақтида уриш ёки азоблашлари ман қилинади. Чунки Расулуллоҳ ﷺ бундан қайтарганлар. Ҳишом ибн Урвадан, у отасидан ривоят қиладики, Умар ибн Хаттоб Шомдан қайтаётганларида, Шом кўчаларининг бирида қуёш тагига турғизилиб, бошларидан ёғ қуйилаётган қавмнинг олдидан ўтиб қолдилар. Шунда Умар: «Нима учун бу ҳолатдалар?”, деб сўраган эдилар, улар: «Бўйинларидаги жизяни тўлашмади, то тўламагунларигача азобланишади», дейишди. Шунда Умар р.а. «Улар жизя тўғрисида нима дейишяпти, нима узр билдиришяпти?» деганларида, «Тополмаяпмиз, дейишяпти», дейишди. Умар р.а. «Қўйинглар, уларга тоқатларидан ортиқ нарсани юкламанглар. Чунки мен Расулуллоҳ ﷺдан шундай деганларини эшитганман дедилар: «Одамларни азобламанглар, дунёда одамларни азоблаган кимсаларни, қиёматда албатта Аллоҳ Таоло азоблайди». Умар уларни озод қилишни буюрдилар ва зиммийлар озод қилинди. Расулуллоҳ ﷺдан ривоят қилинадики, у киши Абдуллоҳ ибн Арқамни зиммийлардан жизя олишга тайинладилар. Абдуллоҳ ибн Арқам Расулуллоҳ ﷺни олдиларидан бурилганларида, Расулуллоҳ ﷺ унга шундай деб нидо қилдилар. “Огоҳ бўлингизким, ким бирон зиммий бўлган кимсага қасддан зулм қилса ёки тоқатидан ортиқ нарсани юкласа ёки шарафини булғаса ёки хоҳиши (яъни розилигисиз) бирон нарсани олса, қиёмат куни у билан мен ҳужжатлашаман”.
Зиммийлардан кимки жизяни тўлашга қодир эмаслигини (яъни камбағаллигини) даъво қилса, камбағаллигини исботлаб бериш талаб қилинади. Агар у исботласа, ўзини ўнглаб олгунгача муҳлат берилади. Агар исботлай олмаса ва чўзиб юргани аниқ бўлса, то жизя бергунга қадар қамоққа олинади. Расулуллоҳ ﷺ қарзини бермай чўзиб юрган кимсани қамаганлар. Жизя бир-бирига қўшилмайди. Агар жизя берилмасдан икки йил ёки ундан кўпроқ йил ўтса, у икки йил бир-бирига қўшилмайди. Худди барча қарзларни тўлаш вожиблиги каби жами жизяни тўлаш ҳам вожиб бўлади. Жизяни адо қилиш учун зиммийнинг матоси сотилмайди.
Жизяда фақатгина тилла, кумуш тайин қилинмайди. Жизя тилла, кумуш ҳамда улардан бошқа матолар ёки ҳайвонлар бўлиши ҳам жоиз бўлади. Шунингдек, жизяни қийматга чақиб уни ўрнини босадиган нарса олса ҳам бўлади. Муозни Яманга юбориш тўғрисидаги ҳадисда Расулуллоҳ ﷺ Муозга зиммийлардан балоғатга етган ҳар бир кишидан бир динор ёки уни баробаридаги кийим олишини буюрганлари келган. Шу билан бирга, Расулуллоҳ ﷺ Нажрон аҳли билан 2000та тўнга сулҳ қилганлар. Улар унинг ярмини сафар ойида, қолган ярмини ражаб ойида беришган. Умар р.а. динор, дирҳамнинг ўрнига жизяда чорва ва дон олар эдилар. Бошқа халифалар ҳам худди шундай йўл тутишган. Шу бугунги кунларда жизяни тўлиқ олиш ва сақлаш ҳамда тақсимлашни осонлаштириш учун жизяни муомалада юрган пуллардан қилиш жоиз бўлади.
Жизянинг сарф қилинадиган ўрни
Жизянинг сарф қилинадиган ўрни хирож, ушр, ўлжа молларидек эканлигида мусулмонларда ҳеч ким ихтилоф қилмади. У байтулмолга қўйилади. Халифа мусулмонларнинг ишларини бошқариш, ҳожатларини бажо келтиришда ижтиҳоди ва раъйига кўра мусулмонларнинг манфаатлари ва жиҳод йўлида ишлатади.
Ҳизб ут-Таҳрирнинг Ўзбекистондаги матбуот бўлими
29.04.2022й
Насроний ва кофирларни байрамлари билан табриклаш тўғрисидаги саволга жавоб
Республика президентлиги сайловлари ҳукми
Республика президентлиги сайловлари ҳукми
Муслима синглимиз Роҳиланинг вафоти муносабати билан чуқур таъзия изҳор қиламиз