Халифалик Давлатида моллар
Халифалик Давлатида моллар
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيم
Давлат мулкининг турлари
(2)
1. Саҳролар, тоғлар, денгиз соҳиллари, шахсларга мулк бўлмаган бўз ерлар.
Барча саҳро, тоғ, тепалик, водий, денгиз соҳиллари ва мутлақо деҳқончилик қилинмаган қаровсиз ёки деҳқончилик қилиб кейин бўз ерга айланган ерлар, буларнннг ҳаммаси бўз ер, деб эътибор қилинади ва давлат мусулмонларга фойда келтиради, деган раъйига ва ижтиҳодига мувофиқ тасарруф қилади. Халифанинг бу ерларни ажратиб, ўзлаштиришга ва тош билан ўрашга изн бериши жоиздир. Билол ибн Ҳорис ал-Музанийдан ривоят қилинган ҳадисга кўра, Расулуллоҳ ﷺ Билолга Ақиқнинг (макон) ҳаммасини ажратиб бердилар. Бошқа ривоятда Расулуллоҳ ﷺ Билол ибн Ҳорис ал-Музанийга денгиз билан харсанг тош орасини ажратиб бердилар. Амр ибн Шуъайб оталаридан ривоят қилган ҳадисда Расулуллоҳ ﷺ Музайна ёки Жуҳайна қабиласидан бўлганларга ер ажратиб бердилар. Адий ибн Ҳотамдан ривоят қилган ҳадисда Расулуллоҳ ﷺ Фурот ибн Ҳаййон ал-Ажалийга Ямомадаги ерни ажратиб бердилар. Абяз ибн Ҳаммол ал Мозаний ривоят қилган ҳадисда, Абяз Расулуллоҳ ﷺдан Маҳрабдаги туз конини ажратиб беришларини сўради ва унга Расулуллоҳ ﷺ ажратиб бердилар. Ровий айтадиларки, Абяз кетгач: «Ё Расулуллоҳ, нимани ажратиб берганингизни биласизми? Унга миқдори катта конни ажратиб бердингиз», дейилганда, Расулуллоҳ ﷺ ундан қайтариб олдилар, дейдилар. Амр ибн Дийнор ривоят қилган ҳадисда Амр айтади: «Расулуллоҳ ﷺ Мадинага келгач, Абу Бакр ва Умар р.а.га ер ажратиб бердилар. Шунингдек, Расулуллоҳ ﷺ Зубайр нбн Аввомга кенг ер ажратиб бердилар. Унга Нақийни ўлик ерларидан от чоптирадиган, дарахт ва хурмо бор жойни ажратиб бердилар». Товус Лайсдан ривоятида айтдики: «Расулуллоҳ ﷺ дедиларки: «Оддий ер Аллоҳ ва Расулиникидир, сўнгра сизлар учундир. Ким ўлик ерни ўзлаштирса, у унинг учундир».
Абу Бакр, Умар, Зубайр, Билол ал-Музаний, Абяз ибн Ҳаммол, Фурот ибн Хаййон Музаний ёки жуҳайналиклар ва бошқаларга Расулуллоҳ ﷺ ер ажратиб берганларини баён қилган бу ҳадислар саҳролар, тоғлар, водийлар, бирор кишига мулк бўлмаган бўз ерлар давлат мулки бўлишини кўрсатади. Халифа бу ерларда мусулмонлар учун фойдали, деб билган раъйи билан иш кўради. Расулуллоҳ ﷺ ерлардан юқоридаги шахслар учун ажратиб беришлари Расулуллоҳ ﷺга мерос жиҳатидан ва фатҳ жиҳатидан хос мулк бўлмаган ҳолда тасарруф қилишлари, бу ерлар давлат учун мулк эканлигига ёрқин далолат қилади. Агар бу ерлар давлат мулки бўлмаганда Расулуллоҳ ﷺ бўлиб бермаган ва давлат у ерга ҳукмронлик қилмаган бўларди. Товуснинг хадислари бу ерлар Аллоҳ ва Расули, сўнгра бошқа мусулмонлар учун мулк эканлигини равшанлаштиради.
«Аллоҳ ва Расулининг мулки» давлат мулки маъносини ифодалайди. Расулуллоҳ ﷺнинг бу ерларга эгалик қилишлари, Расулуллоҳ ﷺ учун бу ерларга ҳукмронлик ва бу ерларни тасарруф қилиш ҳуқуқини беради. Дарҳақиқат, Расулуллоҳ ﷺни ҳукмронликлари ва бу ерларни тасарруф қилиш ҳуқуқи ўзларидан кейинги халифаларга кўчди. Шунинг учун Абу Бакр, Умар, Усмон ва Али р.а. ва улардан кейин келган халифалар Расулуллоҳ ﷺ инсонларга ер ажратиб берганларидек, саҳролар, тоғлар, бўз ерларни давлат мулки эканлигини ва ўзларининг тасарруф қилишда салоҳият эгаси эканликларини тушунганлари сабабидан одамларга бўлиб беришарди. Шунингдек, саҳобалар ва мусулмонлар бу саҳролар, тоғлар, бўз ерларда барча мусулмонларнинг ҳаққи борлигини ва бу ерларга ҳукмронлик қилиш давлат ҳаққи эканлигини Расулуллоҳ ﷺ ва улардан кейинги халифалар бу ерларни идора қилишда ва ишларини тадбир қилишда, ажратиб беришда, ўзлаштиришда ва обод қилишда ўзларида салоҳият борлигини тушунишарди. Шунинг учун Зубайр Ибн Аввом ва Абяз ибн Ҳаммол ва Билол ибн Ҳорис ал-Музаний, Абу Саълаба Хошаний, Тамим ад-Дорий ва бошқалар Расулуллоҳ ﷺдан ер ажратиб беришларини талаб қилишди. Шунингдек, Басра аҳли Сақиф қабиласидан бўлган Нофиъ Абу Абдуллоҳ Умар ибн Хаттобдан отига беда экиш учун Басрадаги хирожий бўлмаган, бирор мусулмонга зарар келтирмайдиган ерни ажратиб беришини талаб қилди. Шунингдек, Касийр ибн Абдуллоҳ оталаридан, оталари боболаридан қилган ривоятда айтиладики: «Биз Умар ибн Хаттоб билан бирга ўн еттинчи йил Умра зиёратидан келдик. Умар р.а.га йўлдаги сув аҳли (яъни қишлоқ аҳли) Макка ва Мадина орасидаги жойда илгари бўлмаган уйларни бино қилишни айтишди. Умар р.а. уларга изн бердилар ва уларга мусофир сувга ва сояга ҳақли эканлигини шарт қилдилар». Шунингдек, Абу Бакр ибн Абдуллоҳ ибн Абу Марям Атийя ибн Қайсдан қилган яна бир ривоятда одамлар Умар ибн Хаттобдан Дамашқдаги Анзар-Кийсон еридан отхона учун ер ажратиб беришини сўрашди. Мана шу ҳадислардан саҳролар, тоғлар, бўз ерлар давлат мулки эканлиги очиқ маълум бўлади. Халифа бу ерларда ўз ижтиҳодига мувофиқ ер ажратиб бериш, ерни ўзлаштириш, сотиш, ижарага бериш, маблағ сарфлаш ёки бундан бошқа тасарруфотлар билан унда мусулмонлар учун яхшилик ва манфаат бор деган раъйига мувофиқ иш юритади.
Ҳизб ут-Таҳрирнинг Ўзбекистондаги матбуот бўлими
19.06.2022й
