Иш хақини ундириш муаммоси ва унинг туб ечими
Иш хақини ундириш муаммоси ва унинг туб ечими
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ
Яқинда “Air Samarkand” авиакомпаниясига алоқадор бўлган бир ҳодиса эътиборни тортди. Тарқалган хабарларга кўра, унинг 50 га яқин ходими июн ойидан бери маошлари, озиқ-овқатлари ва ижара пуллари тўланмаётганидан шикоят қилган. Шундан сўнг бу ҳолатни Ўзбекистон Бандлик вазирлиги назоратга олганини эълон қилди. Вазирлик матбуот хизмати 30 сентябр куни берган хабарга кўра, Air Samarkand'нинг ўнга яқин ходимидан иш ҳақлари тўланмаётгани бўйича аризалар келиб тушган. Меҳнат инспекцияси уларнинг июн-август ойларида тўланмаган 3 ойлик иш ҳақларини ундириш юзасидан жами 1,5 млрд сўмлик даъволар киритди. Суддан кечиктирилган ҳар бир кун учун пулли компенсация ҳам ундириб бериш сўралди.
Буларни кўриб, ниҳоят Ўзбекистон расмий идоралари одамларнинг иш ҳақини ундириб бериш учун қимирлашни бошладими, деб ўйлашингиз мумкин. Афсуски, ундай эмас. Чунки шикоятчилар – авиакомпаниянинг 50 га яқин ходими Россия фуқаролари эканлиги маълум қилинди. Ҳа, ўрис фуқаролар ҳуқуқларини ҳимоя қилишга астойдил киришган расмий идоралар, “ўзимизникилар”нинг ҳалол ишлаб топган иш ҳақини ундиришга келганда тепса тебранмас ҳарсанг тошга айланиб қолишади. Мана, масалан, “Saneg”, “Enter Engineering” ёки “Eriell” каби компаниялар минглаган ишчиларининг маошларини ойлаб кечиктириб юбораётгани ҳақида жуда кўплаб шикоятлар қилинди. Ишчилар бир неча марта норозилик билдиришиб, ҳуқуқларини ҳимоя қилишни талаб қилишди. Бироқ шу пайтгача бирор расмий идора, хусусан, ўрис фуқаролари ҳуқуқлари учун курашаётган Бандлик вазирлиги ва Меҳнат инспекцияси ишга аралашиб, муаммони ҳал қилганини кўрмадик. Ҳолбуки, Ўзбекистон Меҳнат кодексига мувофиқ, ходимларга иш ҳақи тўлаш муддатлари ҳар ярим ойда бир мартадан кам бўлиши мумкин эмас. Ходимга тегишли бўлган иш ҳақининг ўз вақтида тўланиши ва миқдори бошқа тўловларни амалга оширишга ҳамда уларнинг навбатига боғлиқ қилиб қўйилмаслиги керак.
Бироқ Ўзбекистонда қонун фақат заиф ва ҳимоясизларни жазолаш ҳамда кучлиларни ҳимоя қилиш учунгина ишлаши янгилик эмас. Мазкур ҳолатда ҳам расмий идоралар Россия фуқароларини ҳимоя қилиш мақсадида судга ариза киритяпти, аммо ҳозиргача ойлаб иш ҳақини ололмаётган минглаб Ўзбекистон фуқароларини ҳимоя қилиш билан ҳеч ким шуғулланаётгани йўқ. Чунки юқорида номлари келтирилган ва бошқа монопол компаниялар ҳукуматга яқин бўлиб, уларни ҳеч ким жавобгарликка торта олмайди. Шунинг учун уларнинг ишчилари егулик учун ҳам пул топа олмай, қарзга ботиб кетишса ҳам ҳукуматнинг парвойи фалак.
Бу ҳолатни кўриб, ўзи бу ҳукумат кимга дўсту кимга душман, деб ўйлаб қолади одам. Ахир, ўзбек режимининг Россиядаги меҳнат муҳожирларини ҳимоя қилмаётганининг сабаби шундоқ кўз ўнгимизда намоён бўлмаяптими?! Ўз фуқароларини юрт ичида ҳимоясиз ташлаб қўяётган ҳукумат қандай қилиб хориждагиларни ҳимоя қилсин?!
Ҳа, минг афсуски, устимизда ўтириб олган анави режимнинг ҳатто ўзи ўйлаб топган қонунларига ўзи ҳам риоя қилмаётгани, аксинча, иккиюзламачилик қилиб, “танланган”лар ёки ҳимоя қилмаса боши балога қолиши мумкин бўлганлар учунгина қонун кучини ишга солаётганидан ҳукумат ҳеч уялмай қўйди. Бу шунақанги даражада оддий ҳолга айландики, бунга ҳеч ким ҳайрон бўлмай ҳам қолди.
Бироқ бунга кўникиш ва рози бўлиш асло ярамайди. Зеро, давлат мавжудлигининг маъноси шуки, у ўз қўл остидаги фуқароларининг туб манфаатларини ҳимоя қилиши шарт. Агар буни қилмайдиган бўлса, унда бундай давлатнинг кимга кераги бор?! Нима, фуқаро давлатга фақат сайловларда, солиқ ундириш, коммунал тўловларни тўлаш, текин мардикор бўлиш каби ҳолатлардагина керакми?! Бошқа пайт “ўзинг учун ўл етим”ми?!
Мусулмон халқимиз бундай қонунсизлик ва адолатсизликни келтириб чиқараётган нарса ҳукуматдаги баъзи шахслар ёки президент эмас, балки биринчи ўринда, устимизда татбиқ этилаётган капиталистик демократия тузуми эканлигини англаши лозим. Чунки, юқорида айтганимиздек, бундай тузумда кучли заифни эзади ва бунинг учун жазоланмайди, аксинча, улар қонун ҳимояси остида бўлади.
Мазлумнинг ҳақини золимдан олиб берадиган, зулму зўравонликни бартараф этадиган ҳамда қонунни ҳаммага баробар татбиқ қиладиган давлат бу – Халифалик давлатидир. Зеро, бу муборак давлатимиз Ислом ва унинг аҳкомлари билан сиёсат юргизади. Хусусан, минглаб одамларни қийнаб келаётган, оилавий хотиржамликка раҳна солаётган иш ҳақини вақтида ололмаслик муаммосига тамоман чек қўяди. Маълумки, Исломда маошни кечиктириш ёки бермаслик бировнинг ҳақига хиёнат қилиш ва ҳаром иш бўлиб, қаттиқ қораланадиган амалдир. Зеро, Исломда ҳар қандай ҳақ масаласига жуда қаттиқ эътибор берилади. Абдуллоҳ ибн Умар р.а.дан ривоят қилинган ҳадисда Росулуллоҳ ﷺ шундай деганлар: “Ажир(ишчи)нинг ҳаққини териси қуримай туриб, адо қилинглар”.
Форуқ
09.10.2025й
