Исломий тушунчалар

Исломий тушунчалар
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ
Қийматларнинг даражалари
Баъзан мусулмон одам шундай вазиятларга тушади-ки, бу вазият ундан муайян қийматларни қўлга киритиш учун баъзи бир ҳаракатларни бажаришни талаб қилади, айни вақтда у бошқа бир қиймат учун бошқа ишларни бажараётган бўлади. Хўш, бундай пайтда у нима қилиши керак, биринчи навбатда қайси ҳаракатни бажариши лозим бўлади?
Маълум-ки, тўртта қиймат мавжуд, улар бир хил эмас, бир биридан устун ҳам эмас, чунки уларнинг ҳеч бири алоҳида хусусиятга эга эмас. Лекин, инсон улардан келадиган фойда ёки зарар, манфаат ёки зиёнга қараб, бир қийматни бошқасидан афзал кўради. Шундай қилиб, инсоннинг ўзи бир қийматни бошқасидан устун қўяди ёки уларни бир хил қилади ёки қийматнинг натижасига қараб ҳукм чиқаради.
Одамлар нима фойдали, нима фойдали эмас, шунга қараб қийматларга берган баҳолари билан фарқ қилар экан, уларнинг ўлчовлари ҳам ҳар хилдир. Масалан, тадайюн ғаризаси бошқа ғаризаларига қараганда кучлироқ бўлган одамларда руҳий туйғулар устун келади-да, моддий қийматни эътиборсиз қолдириши мумкин. Уларнинг барча саъй-ҳаракатлари руҳий қийматни рўёбга чиқаришга йўналтирилган бўлади.
Бақо ғаризасини ёки моддий фаровонлигини қондириш учун ҳаракат қилаётган одамларда ибодат эътибордан четда қолади. Улар руҳий қийматни моддий қиймат учунгина эгаллашади.
Бинобарин, қийматлар масалаларида инсонларнинг ўлчовлари турлича бўлиб, бир-бирига зиддир. Шунинг учун мусулмон ҳар бир ишдан керакли қийматни аниқлаш учун Шариатга мурожаат қилиши керак. Шунингдек, бир неча қийматлар тўқнаш келиб қолган тақдирда, улардан энг муҳимини танлаш лозим бўлади, энг афзал амал ва қийматни эса Шариат белгилаб қўйган.
Шариат бу тўрт қийматнинг даражасини белгилаб берди, уларнинг тўқнаш келиб қолган пайтида, қайси бирини танлаш учун улардан бирини бошқаларидан афзаллигини кўрсатиб берди.
Аллоҳ Субҳанаҳу ва Таоло шундай дейди:
قُلۡ إِن كَانَ ءَابَآؤُكُمۡ وَأَبۡنَآؤُكُمۡ وَإِخۡوَٰنُكُمۡ وَأَزۡوَٰجُكُمۡ وَعَشِيرَتُكُمۡ وَأَمۡوَٰلٌ ٱقۡتَرَفۡتُمُوهَا وَتِجَٰرَةٞ تَخۡشَوۡنَ كَسَادَهَا وَمَسَٰكِنُ تَرۡضَوۡنَهَآ أَحَبَّ إِلَيۡكُم مِّنَ ٱللَّهِ وَرَسُولِهِ ۦ وَجِهَادٖ فِي سَبِيلِهِ ۦ فَتَرَبَّصُواْ حَتَّىٰ يَأۡتِيَ ٱللَّهُ بِأَمۡرِهِ ۦۗ وَ ٱللَّهُ لَا يَهۡدِي ٱلۡقَوۡمَ ٱلۡفَٰسِقِينَ ٢٤
“(Эй Муҳаммад), айтинг: «Агар ота-оналарингиз, болаларингиз, ака-укаларингиз, жуфтларингиз, қариндош-уруғларингиз ва касб қилиб топган мол-дунёларингиз, касод бўлиб қолишидан қўрқадиган тижоратларингиз ҳамда яхши кўрадиган уй-жойларингиз сизларга Аллоҳдан, Унинг Пайғамбаридан ва Унинг йўлида жиҳод қилишдан суюклироқ бўлса, у ҳолда то Аллоҳ ўз амрини (яъни, азобини) келтирганича кутиб тураверинглар. Аллоҳ итоатсиз қавмни ҳидоят қилмас”. (Тавба: 24)
Оятда айтилишича, бу мисолдаги каби бошқа қийматлар баробар тўқнашган пайтда руҳий қийматни қўлга киритиш — Аллоҳга, Унинг Расулига бўлган муҳаббат ва Аллоҳ йўлидаги жиҳодга бўлган муҳаббатнинг рўёбга чиқиши устун туради. Агар руҳий қиймат ахлоқий қиймат билан тўқнаш келса, масалан, ота-онани ҳурмат қилиш, болалар ва хотинларга ҳамдардлик каби ахлоқий қиймат билан тўқнашса, руҳий қиймат ахлоқий қийматдан афзалдир.
وَإِن جَٰهَدَاكَ لِتُشۡرِكَ بِي مَا لَيۡسَ لَكَ بِهِ ۦ عِلۡمٞ فَلَا تُطِعۡهُمَآۚ
… агар улар сен ўзинг билмаган нарсаларни (яъни сохта «худо»ларни) Менга шерик қилишинг учун зўрласалар, у ҳолда уларга итоат этмагин! “ (Анкабут: 8)
Агар ахлоқий қиймат руҳий қиймат билан тенг келиб қолса, айтайлик масалан, ота-онага итоат масаласида, у ҳолда руҳий қиймат афзал кўрилади:
مَن كَفَرَ بِ ٱللَّهِ مِنۢ بَعۡدِ إِيمَٰنِهِ ۦٓ إِلَّا مَنۡ أُكۡرِهَ وَقَلۡبُهُ ۥ مُطۡمَئِنُّۢ بِ ٱلۡإِيمَٰنِ وَلَٰكِن مَّن شَرَحَ بِ ٱلۡكُفۡرِ صَدۡرٗا فَعَلَيۡهِمۡ غَضَبٞ مِّنَ ٱللَّهِ وَلَهُمۡ عَذَابٌ عَظِيمٞ ١٠٦
“Аммо кимнинг кўнгли куфр билан (яъни, диндан чиқиб, кофир бўлиш билан) ёзиладиган бўлса, бас, ундай кимсаларга Аллоҳ томонидан ғазаб ва улуғ азоб бордир”. (Нахл: 106)
Оят Маккалик кофирлар томонидан қийноққа солинган Аммор ибн Ёсир ҳақида нозил бўлган. Улар уни ўлдиришга таҳдид қилиб, куфрни билдиришини талаб қилишди ва у буни қилди. Шунда Расулуллоҳ ﷺ унга:"… агар улар таҳдид қилсалар ва сени куфрга қайтишни талаб қилсалар, қайт…" дедилар. Шариат унга инсоний қийматни руҳийдан устун қўйишга рухсат берди.
Аллоҳ Субҳанаҳу ва Таоло шундай дейди:
وَءَامِنُواْ بِمَآ أَنزَلۡتُ مُصَدِّقٗا لِّمَا مَعَكُمۡ وَلَا تَكُونُوٓاْ أَوَّلَ كَافِرِۢ بِهِ ۦۖ وَلَا تَشۡتَرُواْ بَِٔايَٰتِي ثَمَنٗا قَلِيلٗا وَإِيَّٰيَ فَ ٱتَّقُونِ ٤١ وَلَا تَلۡبِسُواْ ٱلۡحَقَّ بِ ٱلۡبَٰطِلِ وَتَكۡتُمُواْ ٱلۡحَقَّ وَأَنتُمۡ تَعۡلَمُونَ
“Сизлардаги нарсани (Тавротни) тасдиқ этган ҳолда нозил қилган нарсам (Қуръонга) иймон келтирингиз. Уни биринчи инкор қилувчилардан бўлмангиз. Ва оятларимни қиймати оз нарсаларга алмаштирманглар ва Мендангина эҳтиёт бўлинглар. Ҳақни ботилга аралаштирманглар ва билган ҳолингизда ҳақни беркитманглар”. (Бақара: 41-42)
Шартномага содиқлик ва шартномага риоя қилиш ахлоқий қийматдир. Агар ахлоқий қиймат моддий қийматга дуч келса, Аллоҳ ахлоқий қийматни биринчи ўринга қўйган.
Бинобарин, қийматларнинг афзаллигига қараб бирин-кетин қўйишлик ёки таққослаш, ёки бир қийматнинг бошқасидан афзал бўлишини белгилаш ҳуқуқи фақат Шариатга тегишли. Агар бу вазифа инсонга қолдирилса, унда ҳеч ким рози бўлмайди ва чунки ҳар бир инсон ўз шахсий фикри ва ўлчовига эга.
Шундай қилиб, Шариат маълум бир қийматни амалга оширадиган вақт ва амалларни тушунтирди, ҳамда инсонга Аллоҳнинг буйруқлари ва таъқиқларига амал қилишни фарз қилди.
Мусулмонга эса фақат Аллоҳ талаб қилган қийматларни амалга ошириш учун ҳаракат қилиш қолади.
Буларнинг ҳаммаси шахсга тегишли. Жамиятга келсак, қийматлар шахслар томонидан ғаризалар ва узвий эҳтиёжларни қондириш учун Шариат талаб қилган шаклда амалга оширилиши учун жамиятда мувозанатни шакллантиради ва ривожланишга кўмаклашади.
Инсоний қийматларни рўёбга чиқариш билан камбағаллар уларга хайр-эҳсон қиладиган одамларни топадилар. Қийинчиликда бўлган киши унга ёрдам берадиган одамни топади, ахлоқий қийматларни амалга оширилишидан одамлар орасида ишонч пайдо бўлади, адолат ҳукмронлик қилади. Моддий қийматни англаш билан уларнинг турмуш даражаси юксалади, руҳий қийматни англаш билан жамиятда иймон муҳити ҳукм суради ва одамлар ўз ишларини Аллоҳнинг буйруқлари ва таъқиқларига мувофиқ олиб борадилар.
Шундай қилиб, ҳар бир инсон ўзининг ғаризалари ва узвий эҳтиёжларини тўла қондириш имкониятига эга бўлади, натижада жамият кўринишидан бир бутун, тирик танага ўхшайди, унинг ҳар бир аъзоси танага, яъни жамиятга ва ўзларига хизмат қилиш учун ўз ишини бажаради.
Худди тана аъзолари каби, мия фикрлаб, йўналтиради, юрак қонни ҳайдайди, томирлар бу қонни тананинг барча қисмларига етказиб беради, қўллар ва оёқлар танага озиқ-овқат етказиб бериш учун ҳаракат қилади, қондаги ҳужайралар касалликларга қарши курашади ва вирусларни йўқ қилади, ошқозон танани энергия билан таъминлаш учун озиқ-овқатни парчалаб ҳазм қилиб беради. Жамият учун ҳам худди шундай: ундаги ҳар бир шахс бўлинмас бир бутуннинг бир қисмидир, ягона тизимга кўра, у ўзи ва бошқалар учун ишлайди.
Муҳаммад Ҳусайн Абдуллоҳ
Насроний ва кофирларни байрамлари билан табриклаш тўғрисидаги саволга жавоб
Республика президентлиги сайловлари ҳукми
Республика президентлиги сайловлари ҳукми
Муслима синглимиз Роҳиланинг вафоти муносабати билан чуқур таъзия изҳор қиламиз