МУЛКЧИЛИКНИНГ ТУРЛАРИ
МУЛКЧИЛИКНИНГ ТУРЛАРИ
Мулкчиликнинг маъноси
(“Исломда иқтисод низоми” туркумидан)
وَابْتَغِ فِيمَا آتَاكَ اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَةَ وَلَا تَنسَ نَصِيبَكَ مِنَ الدُّنْيَا وَأَحْسِن كَمَا أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَيْكَ وَلَا تَبْغِ الْفَسَادَ فِي الْأَرْضِ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْمُفْسِدِينَ
– Аллоҳ сенга ато этган молу давлат билан охиратни истагин ва дунёдан бўлган насибангни унутма. Аллоҳ сенга эҳсон қилгани каби сен ҳам эҳсон қил. Ерда бузғунчилик қилишга уринма, чунки Аллоҳ бузғунчиларни суймас. (Қасос:77)
Авваалги мавзуларимизда сизларни Хусусий мулкчилик ва унинг таърифи билан таништирдик, эндиги мавзуимиз эса мулкчиликнинг маъноси хусусида.
Хусусий мулкчилик ҳуқуқи шахс учун шаръий ҳуқуқ бўлиб, у кўчма ва кўчмас мулкка эга бўлиши мумкин. Бу ҳуқуқ шариат қонунлари ва кўрсатмалари билан белгиланган ва кафолатлангандир. Мулкчилик ҳуқуқи шариат белгилаган молиявий қийматга эга манфаат бўлиши билан бирга, у шахсга ўзининг ихтиёрий ишларида ҳукмронлик ҳуқуқи берилгани каби, эга бўлган мулкида иш юритиши учун шу мулк устидан ҳукмронлик ҳуқуқи берилишини ҳам англатади. Шунинг учун мулкчилик ҳуқуқини чегаралаб қўйиш Аллоҳнинг буйруқ ва қайтариқлари доирасидан четга чиқмаслик кераклигини англаймиз.
Мулкчиликнинг бундай чекланганлиги мулкка эгалик қилиш ҳуқуқини берадиган шаръий сабабларда кўрингани каби ўғрилик, йўлтўсарлик ва босқинчилик каби жазо-уқубатга олиб борадиган ҳолатларда ҳамда бунинг акси бўлган вазиятларда ҳам ўз ифодасини топган. Шунингдек, мулкчиликнинг чеклаб қўйилгани мулкда тасарруф юритиш ҳуқуқида, тасарруф мубоҳ ёки ҳаром қилинган ҳолатларда, бу ҳолатларнинг таърифи ва баёнида намоён бўлади. Ислом мулкчиликнинг миқдорини эмас, фақат кайфиятини чеклади. Буни қуйидаги ишларда яққол кўриш мумкин:
1. Ислом мулкни қўлга киритиш ва уни кўпайтириш сабабларини чеклаб, қўлга киритилган мулк миқдорини чекламади.
2. Мулкни тасарруф қилиш кайфиятини чеклади.
3. Хирожий ерларни шахслар учун мулк қилмасдан давлат мулкига айлантирди.
4. Айрим ҳолатларда хусусий мулкни инсоннинг ихтиёрига қарши равишда умумий мулкка айлантирди.
5. Ўз эҳтиёжларини қондиришга қодир бўлмаган шахсларга эҳтиёжларни қоплайдиган миқдорда нафақа белгилади.
Бундан кўриниб турибдики, хусусий мулкчилик маъноси шахс учун ўз мулки устидан чегараланган, муайян кайфиятда ҳукмронлик қилиш ҳуқуқини вужудга келтириш бўлиб, бу чегараланган, муайян кайфият мулкчиликни шахснинг шаръий ҳуқуқига айлантиради. Шариат хусусий мулкчилик ҳуқуқини муҳофаза қилишни давлат зиммасига юклади ва хусусий мулкчилик ҳуқуқини эъзозлаш, асраш ва тажовузлардан ҳимоя қилишни вожиб қилди. Шунинг учун бу ҳуқуқни оёқости қилган ҳар бир шахс учун қаттиқ жазо чораларини белгилади. Ўғрилик, йўлтўсарлик ва бошқа ношаръий ишларга жазо белгилагани каби кишиларни ноқонуний йўллар билан бойлик орттириш ва бировларнинг мулкига кўз олайтиришдан тийиб қўядиган тарбиявий йўлланмаларни ҳам ишлаб чиқди.
Хулоса қилиб айтиш мумкинки, мулкчилик деганда фақат ҳалол молга эга бўлиш тушунилиб, ҳаром мол эса мулк бўлмайди. Зеро, ҳаром молни мулк деб ҳисобланмайди ва унга мулкчилик маъноси тўғри келмайди.
Ҳизб ут-Таҳрирнинг Ўзбекистондаги медиа офиси. Салоҳиддин
16.03.2018й
