Мусулмонларга оид маълумотларни ҳимоя қилиш вожибдир

بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ

Ўзбекистонда шахсий маълумотларни сақлаш тўғрисидаги қонунчилик қайта кўриб чиқилади. Бу ҳақда президент Шавкат Мирзиёев 6 ноябрь куни Вашингтонда АҚШ компаниялари билан учрашувда маълум қилди. Президент бу соҳага АҚШнинг йирик технологик корпорациялари, жумладан, Google, Meta ва Nvidia аллақачон қизиқиш билдирганини айтди. Шунингдек, президентнинг айтишича, шахсий маълумотларни сақлаш тўғрисидаги қонунчиликни янгилаш Apple Pay ва Google Pay тўлов тизимларини ишга тушириш, шунингдек, рақамли академиялар ва стартап ҳабларни ривожлантириш учун шароит яратади. (gazeta.uz)

2021 йилда Ўзбекистонда шахсга доир маълумотлар тўғрисидаги қонунга ўзгартиришлар киритилди. Ҳужжатнинг 27−1-моддаси компанияларга Ўзбекистон фуқароларининг шахсий маълумотлари қайта ишланадиган серверларни мамлакат ичида жойлаштириш мажбуриятини юклайди. Молиячи Шуҳрат Қурбонов Газета.узда келган хабарда ушбу нормани талқин қилишда муаммо борлиги ҳақида шундай дейди: “Халқаро ўйинчиларнинг бизнинг бозоримизга киришга уринишидаги муаммо – мен ҳозир биринчи навбатда Google Pay ва Apple Pay ҳақида гапиряпман – шунчаки қонун одатда бизда қонунлар ёзиладиган тилда ёзилганлиги сабабли юзага келди. Яъни катта хоҳиш билан уни талқин қилувчи учун қулай бўлган ҳар қандай томонга талқин қилиш мумкин. Тушунтиришни эса кимдан сўраш – тушунарсиз”.

Президент администрацияси Молиявий технологиялар, рақамлаштириш ва сунъий интеллект департаменти бошлиғи ўринбосари Ҳикматилла Убайдуллаев ҳам ушбу норма талқинидаги ноаниқлик туфайли бизнесда хавотир уйғотаётганини таъкидлади.

Яна бир эътиборли жиҳати, ушбу хабарда Жаҳон банки аввалроқ хизматлар соҳасини ривожлантириш учун шахсий маълумотларни маҳаллийлаштириш талабларини юмшатишни таклиф қилгани айтилади. Шахсий маълумотларни маҳаллийлаштириш талабларини юмшатиш – фуқароларнинг маълумотларини чет элдаги серверларда сақлашга рухсат бериш ёки улар устидан назоратни хорижий компанияларга беришни англатади.

Булардан маълум бўладики, ушбу қонунни янгилаш ортида асосан АҚШ турибди. Чунки бу ўзгариш Мирзиёев АҚШга ташрифи доирасида амалга ошаётган бўлса, қонунни ўзгартиришни тавсия қилган ЖБ ҳам АҚШнинг ташқи сиёсатдаги мустамлакачилик қуролларидан бир экани маълум.

АҚШ нима учун бу қонуннинг ўзгаришига интилмоқда?

Шахсий маълумотлар ҳозирги даврда шунчалик аҳамиятлики, улар аҳолининг онгги ва кайфияти, сиёсий элита хавфсизлиги ва мамлакатнинг иқтисодий йўналишига тўғридан-тўғри таъсир кўрсатиш учун ишлатилиши мумкин бўлган энг аниқ, кенг қамровли ва арзон ресурслар ҳисобланади. Шу сабабли, АҚШнинг Ўзбекистондаги маълумотларни маҳаллийлаштириш талабини юмшатишга интилишининг асосий иккита сабаби бор:

1.  Геосиёсий ҳукмронлик ва назорат

Шахсий маълумотлар – бу эндиликда фақат техник ресурс эмас, балки тўғридан-тўғри геосиёсий ҳукмронлик воситасидир. Ким халқнинг кундалик одатларини, нимадан қўрқишини, нимага интилишини, интернетда нимани қидиришини, қачон ва қаерда фаол бўлишини билса — ўша унинг онгига таъсир ўтказа олади. Бундай маълумотлар орқали сиёсий элитани назорат қилиш, жамият кайфиятини ўзгартириш ва ижтимоий беқарорликни келтириб чиқариш мумкин. Қисқаси, ким маълумотни назорат қилса, ўша мамлакатнинг келажагини ҳам назорат қилади. АҚШ Миллий Разведкасини 2020 йилда бошқарган Жон И. Редклифф маълумотлар устидан назоратни “янги глобал рақобат майдони” деб атаган: “Маълумотни ким назорат қилса, у иқтисодий ўсишни ҳам, сиёсий жараёнларни ҳам бошқаради”. Худди шундай, АҚШ разведкаси собиқ раҳбари Майкл Рожерс (2014-2018) таъбири билан айтганда, “ким маълумотни йиғиш ва таҳлил қилишни назорат қилса – ўша мамлакатнинг келажагини белгилайди”. 2013 йилда собиқ Миллий Хавфсизлик Агентлиги (NSA) пудратчиси Эдвард Сноуден махфий ҳужжатларни ошкор қилганида, АҚШ ҳукуматининг ўз техно-гигантлари ёрдамида хорижий фуқароларнинг шахсий ва критик маълумотларига эга чиққанлиги инкор қилиб бўлмайдиган фактлар билан исботланган.

2.  Иқтисодий устунлик ва молиявий назорат

Маҳаллийлаштириш талабининг юмшатилиши АҚШ учун нафақат сиёсий, балки улкан иқтисодий фойда ҳам келтиради:

• АҚШ Савдо Вакили Офиси (USTR) ва йирик бизнес уюшмалари узоқ йиллар давомида глобал миқёсда маҳаллийлаштириш қоидаларига қарши курашиб келган. Гарчи сўнгги пайтларда АҚШ маъмурияти глобал савдо келишувларидаги бу қатъий позициядан тактик чекинган бўлса-да, Ўзбекистонга Apple Pay ва Google Pay каби хизматларни таклиф қилиш орқали, АҚШ бу талабни юмшатишга эришади. Бу фақатгина қулайлик учун эмас, балки йиллик ҳажми миллиардлаб долларга етиши кутилаётган Ўзбекистоннинг рақамли бозорига тўсиқсиз кириш учун иқтисодий асос яратади. АҚШ компаниялари (Apple, Google, Meta) Ўзбекистон бозорига кириб, маҳаллий FinTech компаниялари учун рақобатни кескин оширади ва хорижий технологияларга қарамликни кучайтиради.
• Тўлов маълумотлари (Apple Pay/Google Pay орқали ўтадиган барча транзакциялар, кредит тарихи, харид қобилияти) қимматли актив ҳисобланади. Бу маълумотлар корпоратив назоратга олинса, АҚШ компаниялари Ўзбекистон истеъмолчиларининг хатти-ҳаракатларини аниқ таҳлил қилиб, ўз маҳсулотларини сотиш учун стратегик устунликка эга бўлади.
• АҚШ ҳукумати ёки Apple/Google компаниялари Ўзбекистонга “Сизнинг маълумотларингизни разведка мақсадида олишни хоҳлаймиз” деб очиқ айтмайди, аммо бу мақсадга эришиш учун мўлжалланган глобал механизм мавжуд: CLOUD Act (Электрон маълумотлардан қонуний фойдаланишни аниқлаштирувчи қонун) – бу АҚШнинг Ўзбекистондаги маълумотларга интилишининг энг катта ва асосий далилидир. Агар Ўзбекистон маҳаллийлаштириш талабини олиб ташласа, маълумотлар Ўзбекистон юрисдикциясидан чиқиб кетиб, CLOUD Act таъсир доирасига тушади. Бу қонун АҚШ учун Ўзбекистон ҳукуматининг рухсатисиз ёки иштирокисиз ҳам Ўзбекистон фуқароларининг маълумотларига кириш учун расмий ҳуқуқий асос яратади ва норасмий молиявий разведка имкониятини беради. Маълумотларнинг АҚШ юрисдикциясига ўтиши, ноқонуний пул оқимлари ёки санкциялар билан боғлиқ масалаларда Ўзбекистонга нисбатан таъсир ўтказиш воситасига айланиши мумкин.

Хабарда келтирилган молиячи Шуҳрат Қурбоновнинг “қонунни ҳар қандай томонга талқин қилиш мумкин” деган фикри айнан АҚШ манфаатларига хизмат қилади. Чунки ноаниқ қонунчилик шароитида АҚШ компаниялари ўз глобал стандартларини маҳаллий талаблардан устун қўйишга ҳаракат қилади.

Сиёсий ва иқтисодий мақсадлардан ташқари, АҚШ шахсий маълумотларни назоратга олишдан яна бир муҳим стратегик мақсадни ҳам кўзлаётган бўлиши эҳтимоли жуда юқори. Марказий Осиё минтақаси, хусусан, Ўзбекистоннинг аксар аҳолиси мусулмонлардан иборат. АҚШ Исломда мафкуравий хатарни кўргани сабабли, МО минтақасида мусулмонларнинг сиёсий ислом асосида уйғониши унинг нафақат глобал гегемонлигига, балки миллий хавфсизлигига ҳам улкан хатар туғдиришини жуда яхши билади. Шунинг учун АҚШ Ўзбекистон каби мусулмон юртларини доимий мафкуравий назорат қилишга интилиб келади. Шахсий маълумотларни маҳаллийлаштириш талабининг юмшатилиши эса, ушбу назоратни ўрнатиш учун қулай ва ҳуқуқий жиҳатдан асосланган йўл очиб беради.

Шулардан келиб чиқиб хулоса қилсак, маълумотларнинг юрт ташқарисига чиқиб кетиши мусулмон халқимиз манфаатларига хизмат қилмаслиги ойдинлашади. Чунки бу маълумотлар ўзимизга қарши ишлатилмаслигига ҳеч қандай кафолат йўқ. Бўлиб ҳам уларнинг Америка сингари Ислом ва мусулмонларнинг душмани қўлига ўтиб кетишига асло йўл қўйиб бўлмайди.

Бу борадаги Ислом ҳукми ҳам шуни тақозо қилади. Ислом аҳкомларига кўра, мусулмонлар ҳақидаги маълумотлар (масалан, шахсий маълумотлар, рўйхатлар, статистика, реестрлар ва ҳ.к.) омонат сирасига киради. Давлат фуқаролари ҳақидаги маълумотлар эса, давлатга берилган омонатдир. Аллоҳ таоло шундай дейди:

إِنَّ ٱللَّهَ يَأۡمُرُكُمۡ أَن تُؤدُّواْ ٱلۡأَمَـٰنَـٰتِ إِلَىٰٓ أَهۡلِهَاۖ

– “Албатта, Аллоҳ сизларга омонатларни эгаларига топширишни амр этади”.  (Нисо:58)

Демак, маълумотларни муҳофаза қилиш, бошқаларга тарқатмаслик, фақат мусулмонлар манфаати йўлида ва адолат ўрнатиш мақсадида ишлатиш вожибдир. Бундан биз мусулмонларга қарши ишлатилиши мумкин бўлган маълумотларни кофир давлатлардан ҳимоя қилиш вожиблиги ҳам келиб чиқади. Зеро, кофир мустамлакачи давлатларни кучайишига олиб борадиган ва мусулмонлар зарарига ишлайдиган нарсалар, масалан, қурол-яроқ, стратегик материаллар кабилар қаторига маълумотлар ҳам киради. Уларнинг душман қўлига тушишидан қанчалик эҳтиёт бўлинса, маълумотларга нисбатан ҳам худди шундай йўл тутилади.

Бироқ ўзбек режими татбиқ қилаётган капиталистик демократия тузуми шароитида маълумотларни ишончли ҳимоя қилинишига ҳеч қандай кафолат йўқ. Бу Америка манфаатлари учун мусулмонлар манфаатларидан воз кечилаётганидан ҳам кўриниб турибди. Айниқса, ахборот уруши кучайиб бораётган ҳозирги даврда бу оқилона сиёсат эмас, балки сиёсий кўрликдир. Шунга кўра, маълумотлар фақат Ислом қонунларини татбиқ қилувчи Халифалик давлати тиклансагина кафолатли ҳимоя остида бўлади.

Салоҳиддин

12.11.2025й

0

0