Россия-Украина уруши тимсолида халқаро кучлар мувозанати

   Ўтган йилнинг декабр ойида Донбасс минтақасидаги Украина армияси ва россияпараст сепаратистларнинг ўзаро ҳужумлари билан бошланган Россия-Украина зиддиятлари 2022 йил 24 февралда Россиянинг Украинага бостириб кириши билан кўп қиррали урушга айланди. Тахминан бир йилдан бери давом этаётган уруш жараёни ва унда иштирок этган иштирокчиларга   қараб, бу Россия ва Украина ўртасидаги зиддият эмас, балки Ғарбий блок (АҚШ бошчилигидаги) ва Россия ўртасидаги ҳокимият учун кураш эканлиги аён бўлади. Ушбу мақоланинг мавзуси бўлган Россия-Украина уруши қайси йўналишда ривожланишини, бу халқаро кучлар мувозанатига қандай таъсир қилишини тахмин қилиш учун урушни келтириб чиқарган сабабларни аниқлаш керак.

Ушбу мақолада биз минтақанинг сиёсий тарихидан тортиб, ҳозирги уруш ҳолати, урушнинг бориши ва унинг халқаро сиёсатда акс этишигача бўлган жараённи баҳолашга ҳаракат қиламиз.

Украинанинг Россия учун аҳамияти

   Ҳизб ут-Taҳрир Марказий ахборот идораси томонидан нашр этилган "Украина инқирозининг воқеълиги, унинг кўлами ва сабаблари" номли сиёсий таҳлилда минтақанинг сиёсий тарихига оид қуйидаги фикрлар билдирилган:

  "Украина ерлари XVI  асрда чор Россияси ҳукмронлиги остида эди. Руслар бошқа ҳудудларни мустамлака қилиш ва бошқа халқларни эксплуатация қилишга украиналикларни фаол жалб қилдилар. Шунинг учун, қарам бўлган халқлар камдан-кам ҳолларда, айниқса иккала миллатнинг ҳам славян гуруҳидаги халқларга оид бўлгани ҳисобга олинса, руслар билан украинлар ўртасидаги фарқни англай олардилар.  1991 йилда Совет Иттифоқи қулаши ва ўз мустақиллигини қўлга киритиш билан Украина Қора денгизнинг шимолида ноёб жойлашуви ва 52 миллион кишилик катта аҳолиси билан собиқ совет ҳудудида иккинчи кучли давлатга айланди. Украина Россия саноатидан ҳеч қандай кам бўлмаган кучли саноат инфратузилмасига, шунингдек, энг йирик ядро арсеналларидан бирига эга эди. Бироз вақт ўтгач, Украина 1994 йил январ ойида Украина, АҚШ ва Россия президентлари томонидан имзоланган Украинада ядровий қуролсизланиш йўллари тўғрисидаги битимга мувофиқ ядро арсеналидан маҳрум бўлди. Бу битим Aмерика-Россия зиммасига Украинанинг ҳудудий яхлитлиги ва мустақиллигини сақлаш мажбуриятларини юклаш эвазига имзоланди. Бу вақт давомида Киев ва Москва ўртасида Украинадаги Қрим ярим ороли ҳудудида жойлашган Севастополда,  асосий   улуши Россияга тегишли бўлган Қора денгиз флоти учун  ижара шартномаси бўйича мураккаб ва узоқ давом этган музокаралар бўлиб ўтди.

Россиянинг  Украинани ўз қўлига қайтаришга бўлган барча уринишлари муваффақиятсизликка учради, бу уринишлардан бири — 90-йилларнинг бошларида Қора денгиз флотини бўлиниши масаласи бўлса, яна бири Россиядан Европага газ узатиш учун Совет Иттифоқи даврида Украина ҳудуди орқали ётқизилган магистрал газ қувурларининг кенг тармоғи масаласи эди. Иккинчи масала бўйича консенсуснинг йўқлиги Россияни  Қора денгиз туби бўйлаб Туркиянинг европа қисмигача бўлган “Турк оқими”, ёки Болтиқ денгизи туби бўйлаб Германияга олиб борадиган “Шимолий оқим” каби муқобил йўлларни излашга мажбур қилди. Бундан ташқари, Россия бозорининг Украинанинг унумдор ерларида ишлаб чиқарилган шакар ва ёғларига бўлган эҳтиёжи каби тижорат масалалари, шунингдек, Украинанинг собиқ Совет Иттифоқи мамлакатлари учун Россия томонидан ташкил этилган турли тузилмаларга аъзолиги устида ёки Украинанинг Европа Иттифоқи билан ассоциация шартномасини тузиш ва Натога қўшилиш истаги каби сиёсий масалалар икки давлат ўртасида мунозарали бўлди. Россия ва Украина ўртасидаги бу тортишувли масалаларнинг барчаси Россиянинг ҳарбий жиҳатдан устунлигига қарамай, сўнгги ўттиз йил ичида Украина устидан назоратини тиклашига тўсқинлик қилди.

Украина ўзининг жойлашуви, миллий, диний ва тарихий ўзаро боғлиқлиги жиҳатидан, аслида, Россия учун олд ҳовли, аниқроғи, олд боғ бўлиб хизмат қилади. Орқа ҳовли бўлиб хизмат қиладиган Марказий Осиё давлатларидан фарқли ўлароқ, Украина Россиянинг юзи ва унинг халқаро мавқеидир. Украина Қора денгиз соҳилининг катта қисмини назорат қилади ва Россия тарих давомида ўзига қўшиб олган Кавказнинг исломий ҳудудларига яқин жойлашган. Украинанинг унумдор ерлари туфайли Россия асосий товарлар  бўйича ўзининг озиқ-овқат хавфсизлиги билан таъминлади, бу эса русларга ўзини ўзи таъминлаш ва Ғарб билан барқарор муносабатлар ўрнатиш имконини берди. Шарқий Европага газ ва бошқа энергия ташувчиларни етказиб берадиган Европадаги иккинчи газ ташиш тизими Украина ҳудудидан ўтади. Ва энг муҳими, Украина ҳозирда сурункали фобиядан, яъни  Наполеон ва Гитлер тимсолида Россияга икки марта ҳужум қилишга уринган европаликлардан қўрқишдан азият чекаётган Россия учун хавфсизлик ҳиссини яратадиган тўсиқ — сўнгги буфер зонадир. Агар Совет Иттифоқининг заифлиги ўшанда Кремлни Шарқий Европа давлатларини тарк этишга ва мазкур давлатларни буфер зонасига айлантиришга мажбур қилган бўлса, бугунги кунда Кремл ўзининг яқин хориж мамлакатлари —  Украина ва Белоруссияни Россияни НАТО таҳдидларидан ва унинг инфратузилмасини Шарқ томон олға силжишидан ҳимоя қиладиган буфер зонасига айлантирмоқчи".

   Шу сабабларга кўра, таҳлилда таъкидланганидек, Россия Украинанинг НАТОга аъзо бўлишига ёки НАТОнинг Украинани қўллаб-қувватлашига қарши ва бу масалани "қизил чизиқ" деб билади ва Украина томонининг ҳар қандай қарши ҳаракатларини ўз миллий хавфсизлигига қарши таҳдид сифатида қабул қилади.

Ишғол жараёни ва Американинг позицияси

  Украинага бостириб киришдан олдин Россия АҚШдан унинг "қизил чизиқлари" кесиб ўтилмаслигига ишонч ҳосил қилиш учун хавфсизлик кафолатларини сўради.  У ижобий жавоб ололмаслигини  билар эди, аммо 2014 йилда Қрим аннексия қилинган тақдирда бўлгани каби, Қўшма Штатлар Украинага бостириб киришга жиддий муносабат билдирмайди ва иқтисодий санкциялар билан чекланади деб тахмин қилди ва Европанинг Россиянинг улкан энергетика ва озиқ-овқат маҳсулотларига эҳтиёжи бўлгани учун унинг муносабатини эътиборсиз қолдирмоқчи эди.

  Бундай тушунча Россиянинг сиёсий кўрлигини кўрсатади. Давлатчилик фикрига эга бўлган ҳар бир киши учун Aмерика бундай талабни қабул қилишни заифлик белгиси сифатида кўришини деярли аниқ билади. Албатта,  Америка Қўшма Штатлари Россиянинг илтимосини рад этди.

 Америка Украинани рағбатлантирадими ёки Путинни урушга ундайдими, ўз провокациялари билан Россияни Украина ботқоғига тортиш учун бор кучини сарфлади. Россиянинг хавфсизлик кафолатлари тўғрисидаги талабларига жавоб бермай, Россияни Украинада боши берк кўчага киритишга ҳаракат қилди. Украина ҳукумати, ўз навбатида, мамлакат шарқидаги Донбасс минтақасига ҳужумлари билан Россияни провокацияга ундаган бўлса, АҚШ бошқа томондан ўзининг мунтазам  баёнотлари орқали бу провокацияни янада кучайтирди.

АҚШ Президенти Байден 2022 йил 19 январдаги матбуот конференциясида бундай деди:

 «Ўйлайманки, Путин яқин орада ҳаракатга келади. У нимадир қилиши керак… Агар Россия бостириб кирадиган бўлса, албатта жавобгарликка тортилади. Зеро, бизнинг жавобимиз унинг қилган ишига қараб белгиланади.  Жаноб Путин босқинчилик учун жуда жиддий ва оғир нархни тўлайди. У буни қилганидан пушаймон бўлади".

Кейин исмини ошкор этмаган украиналик мулозим «Байден Россия президенти Путинга Украинага кириши учун яшил чироқ ёқиб бермоқда. Киев бундай баёнотдан ҳайратга тушди!», — дея билдирди.

 Бошқа томондан, Aмерика Россияни Украинани босиб олишга янада кўпроқ ундади ва НАТОнинг қандай шароит бўлмасин Украинага қўшин киритмаслигини бир неча бор таъкидлади. Шу билан бирга, Aмерика ҳар куни Украинага ҳарбий техника ва “Стингер” ракеталарини етказиб берди! Кўриниб турибдики, Американинг провокация сиёсати Россиянинг Украинага бостириб кириши учун жуда самарали бўлгани аниқ. Аммо, Россия истаса, бу провокацияларга эътибор бермаслиги мумкин эди. Бироқ, Путин маъмурияти чор Россиясини орзу қилиб, Aмерика провокациялари ва гиж-гижлашларида ўзи давлат сифатида тан олмаган Украинани босиб олиш имкониятини кўрди.

   Аслида, Россия Путин даъво қилганидек, Донбасснинг русийзабон аҳолисини ҳимоя қилиш учун Украинада уруш бошламади, аксинча, у халқаро мавқеини мустаҳкамлаш учун бошлади. Украинага бостириб киришдан олдин у Европа, Aмерика ва НАТОдан хавфсизлик кафолатларини сўради. Ушбу хавфсизлик кафолатларига Украинанинг НАТОга аъзо қилмаслик ва Қримнинг Россияга қўшилишини ҳақида ҳақ-ҳуқуқ талашмаслик кирар эди. Ғарб томонидан Россияга нисбатан адолатсизлик қилинаётгани ва биринчи даражали ядровий давлат сифатидаги халқаро мақомига яраша муомала қилинмаётгани ҳақидаги тушунчасидан келиб чиққан Россиянинг мақсадлари Москванинг урушдан олдинги барча баёнотларида яққол кўринади. Москва ушбу кафолатларни талаб қилгани ва уларни АҚШ ва Ғарбга ёзма равишда тақдим этгани катта аҳамиятга эга. Шунинг учун ҳам энг муҳим нарса шу бўлдики, Америка ва унинг ортидан Европа Россия босқинига шунчаки Украинадан баъзи бир ҳудудларни беришни талаб қилиш ёки шарқий Украинадаги русларни ҳимоя қилиш эмас, балки халқаро тизимга қарши исён деб қаради. Шунинг учун Aмерика ва Европанинг муносабати Россия кутганидан анча кескин бўлиб чиқди. Америка ва Европа Россияга қарши тарихдаги энг қаттиқ санкцияларни жорий қилиб, унинг хориждаги маблағларини ҳам музлатиб қўйди. Европанинг Россия нефти ва газига кучли эҳтиёж сезаётганига қарамай, Россия билан барча алоқаларини узди.  Европа, хусусан, Германия қайта қуроллана бошлади. Америка билан бирга Европа Украинага катта ҳарбий ёрдамларни кўрсатди. Россиянинг Украинага бостириб кириши билан Америка Ғарб устидан ўз етакчилигини аниқ ва сўзсиз намойиш этди. Аввалроқ, президент Трамп даврида дунё Америка етакчилигини шубҳа остига қўя бошлаган эди. Аммо бу уруш Американинг иттифоқчилар билан муносабатларидаги кўплаб бўшлиқларни тўлдирди.

   Бу шуни кўрсатадики, Қўшма Штатлар Европани ўз қаноти остига қайтариш учун Россия-Украина урушини қўзғатган. Аслида, 2019 йилда НАТОнинг «мия ўлими» ҳолатида эканини айтган Франция Президенти Эммануэл Макроннинг сўзлари пучга чиқди, чунки Европа яна Россия таҳдиди олдида НАТОдан бошпана изламоқда.

Россиянинг мағлубияти сабаблари

   Россия ўзининг стратегик кўрлиги туфайли ўйлаб ўтирмай, Украина ҳудудига бостириб кирди. Ўзини Украинадан устун деб ҳис қилгани учун пойтахт Киев сари чуқур кириб борди. Аммо тез орада унинг режаси муваффақиятсизликка учраб, Донбассга чекинди. Бу чекиниш рус армиясидаги улкан заифликни очиб берди.

 Россия на ўзининг жанговар самолётларини кўрсата олди, на Украина ҳаво ҳудудини назорат қила олди ва на олдинга силжиган кучларига логистик таъминот кўрсата олди. Украинанинг бундай қаттиқ қаршилик кўрсатиши Россияни ҳайратда қолдирди, чунки у рус разведкаси хабар қилганидан фарқли бўлиб чиққанди.  Шундан сўнг Россия армиясидаги жиддий ҳарбий заифлик ошкор бўлиб, бу нарса Вашингтонда Россиянинг Украинада мағлубиятга юз тутиши борасида катта умидларни уйғотди… Ушбу заифлик воқеъда кўриниб қолгач, Украинада ўз миссиясини тўхтатган хорижий элчихоналар бирин-кетин Киевга қайта бошлади. Ғарб расмийлари ҳам Украинага серқатнов бўлиб қолишди.

Кейин Америка Украинага ҳарбий ёрдамлар бермоқчилигини эълон қила бошлади… Америка сунъий йўлдошлар орқали Украина учун разведка маълумотларини тўплади ва унга ҳарбий маслаҳатлар беришни бошлади. Ҳатто АҚШ бош штаб бошлиғи “украиналик ҳамкасби билан ҳафтасига етти марта телефон орқали боғланаётганини” айтди.

    Мавжуд барча далиллар шуни кўрсатадики, Америка Украинадаги урушни ўзининг уруши деб ҳисобламоқда, лекин бу урушда унинг ўзи бевосита иштирок этмаяпти. Америка Украинага деярли ҳар ҳафтада миллиардлаб долларлик қўшимча ҳарбий ёрдамлар кўрсатилаётгани ҳақида билдириб келмоқда. Бошқа томондан, Американинг Украинада Россияни мағлуб қилиб, уни йирик давлатлар рўйхатидан ўчириб юборишга бел боғлаганини Россия жуда кеч англади.

  Ушбу мағлубиятдан сўнг Россия Украинанинг тўртта вилоятини қўшиб олиш ва уларнинг ўз ҳудудига кирганини маълум қилди. У қўшиб олинган ҳудудларни ҳимоя қилиш учун захирадаги 300000 аскарни  жалб қилди. Бироқ, рус армиясининг кўзга кўриниб қолган заифлиги туфайли, қўшиб олинган ҳудудлар узоқ вақт давомида Россия қўлида қолиши даргумон.  Чунки Россия армиясининг заифлиги шу даражада жиддийки, буни аскарлар сонини кўпайтириш билан ҳал қилиб бўлмайди. Ожизлик  муаммоси узоқни кўра билмайдиган қўмондонликда ҳамда бугунги кунда Россияда мавжуд бўлмаган ускуналардадир. Рус халқи ва ҳатто армия жанг қилишни хоҳламайди. Украина, аксинча, босқинчига қаршилик кўрсатишга рағбатлантирилмоқда ва Ғарб томонидан катта ҳарбий ёрдам билан қўллаб-қувватланмоқда. Хақиқатан,  2022йил 11-ноябрда, аннексия тўғрисида қарор қабул қилинганидан беш ҳафта ўтгач, Россия Украинада ишғол қилган ягона йирик шаҳар Херсондан қўшинларни тўлиқ олиб чиқишини эълон қилди. Бу шуни кўрсатадики, Россия Украинада жиддий боши берк кўчада ва яқин келажакда музокараларга қайтишга мажбур бўлади.

Туркия позицияси

   Шубҳасиз, Туркия Россия ва Украина ўртасидаги уруш даврида “бетарафлик” позицияси ва "воситачилик" роли билан энг кўп эътиборни тортди. НАТОга аъзо бошқа барча давлатлар Россияга қарши санкцияларга қўшилган бўлса-да, Туркия бундан мустасно бўлди. Унинг Стамбулда музокаралар олиб бориши ҳам, дон коридори келишувида кашшоф сифатидаги роли ҳам бутун дунё томонидан юқори баҳоланди. Президент Ражаб Тоййиб Эрдўғон 2023 йилги сайловлар олдидан ўз обрўсини ошириш учун бу позицияни Туркиянинг буюклиги ва мустақиллиги деб таъкидлади. Бироқ, сиёсий воқеълик Туркиянинг бетарафлиги ролининг халқаро консенсус жиҳати борлигини кўрсатади. Хусусан, "Дон коридори келишуви" дан олдинги ва кейинги воқеалар Қўшма Штатларнинг Туркияга алоҳида "рол" берганидан далолат беради. Яъни, "Дон коридори шартномаси" тузилгандан сўнг, АҚШ, Бирлашган Миллатлар ташкилоти, НАТО, Европа Иттифоқи ва Россия етказиб бериш бошланишидан мамнун бўлиб, Туркияга миннатдорчилик билдирдилар. Бошқа томондан, Туркия очарчилик хавфи ва муаммонинг гуманитар жиҳатига урғу бериб, АҚШ томонидан ўзига юкланган ролни яширишга ҳаракат қилди. Туркиянинг ушбу сиёсий роли Россиянинг Украинага бостириб кириши билан боғлиқ воқеалар Американинг режалари ва манфаатларини бузган тақдирда Россия билан мулоқот ўрнатиши мумкин бўлган "яраштирувчи мамлакат" ролини ўз зиммасига олади. Туркиянинг сиёсий қудратини оширган дон инқирозидаги ташаббуслари ва натижалари бу ролнинг яққол тасдиғидир. Россия Украинага бостириб киришидан тахминан бир ой олдин Лондонда жойлашган “Circle Foundation” тадқиқот маркази томонидан ташкил этилган мунозарада сўзга чиққан Туркия Президенти матбуот котиби Иброҳим Калин шундай деди:

"Туркия Россия ва Украина ўртасидаги кескинликни камайтириш учун ҳар қандай ролни ўйнашга тайёр. Биз буни Россия ва Украинанинг дўсти ва НАТОнинг иттифоқчиси сифатида қиламиз".

   Агар дон коридори келишувининг кўлами ва оқибатларини кўриб чиқсак, Туркиянинг Россия-Украина урушидаги роли Американинг глобал манфаатларини ҳимоя қилишдан иборат эканлиги аён бўлади. Бунинг сабаби шундаки, Стамбулда имзоланган шартнома Россияга дон масаласини нефт ва табиий газ билан бўлгани каби сиёсий кузир сифатида ишлатишга имкон бермади (Россия Қора денгиздаги кемалари Украина томонидан ҳужумга учраганида яна бу кузирдан фойдаланди). Бунинг сабаби шундаки, агар дон инқирози давом этадиган бўлса, Европада иқтисодий қийинчиликлар муқаррар равишда ёмонлашади ва ўз ҳаётини таъминлашда қийинчиликларга дуч келган Европа аҳолиси ўз ҳукуматларини Россияга қарши санкцияларни енгиллаштириш учун Америкага босим ўтказишга мажбур қилади. Бу Американинг Россияга қарши курашда қўлини заифлаштиради ва унинг режаларига тўсқинлик қилади. Шунинг учун Туркиянинг "бетарафлик" позицияси Американинг хизматида.

   Россиянинг Туркиянинг нейтрал позициясига бўлган манфаатдорлигига келсак, бу Россиянинг ўз дон ва ўғитларини Украина донлари билан бирга сотиш имкониятидир. Шу нуқтаи назардан, Путиннинг Туркияни Россия газини Европага етказиб бериш марказига айлантириш нияти ҳақидаги баёноти ва Эрдўғоннинг бу билан келишуви келажакда Россия газининг Европага оқими Вашингтон томонидан бошқариладиган маршрут бўйлаб амалга оширилишини англатади. Aмерика Қўшма Штатлари Aмерика назоратидан ташқарида бўлган “Шимолий оқим” каби қувур линиясида содир бўлганидек, Россия ва Европа ўртасидаги газ таъминоти занжирларини бузиш учун Туркияга босим ўтказмаётганлиги шундан далолат беради. Албатта, Россия Туркиянинг роли ҳақида билади. У Қўшма Штатлар Россияни Туркия билан мақоми пасайган давлат сифатида муомала қилишга мажбур қилганидан ғазабланмоқда. Россиянинг ғазаби  Наварино жангининг юбилейи муносабати билан  20 октябр куни Россия ташқи ишлар вазирлиги томонидан қилинган Твиттер аккаунтида акс этди. Туркия ва Греция ўртасидаги зиддиятлар авжига чиққан бир пайтда, постда Туркияга нисбатан душманлик муносабатини аниқ кўрсатадиган қуйидаги баёнотлар берилди:

"1827 йилда Россия, Буюк Британия ва Франциянинг иттифоқчи флотлари Ион денгизидаги Наварин кўрфазидаги эпик денгиз жангида Усмонли флоти устидан тўлиқ ғалаба қозонишди. Бу ғалаба ниҳоятида Грециянинг мустақилликка эришишига олиб келди".

 Россиянинг такаббурлиги акс этган ушбу нашрга Туркиянинг ҳеч қандай муносабат билдирмагани Туркиянинг Россия ва Ғарб ўртасидаги воситачилик ролига зарар етказмаслик мақсадида қилинган. Афсуски, Адолат ва тараққиёт партияси (АКП) ҳукумати ташқи сиёсатида АҚШ атрофида айланишни афзал кўрганлиги сабабли, Туркиянинг обрўсини Aмерика манфаатларидан устун қўёлмайди. Бунинг сабаби шундаки, бу ҳукумат Туркия Республикаси тарихидаги бошқа ҳукуматлар сингари куч ва шараф манбаи бўлган Исломий мафкурага эга эмас.

Урушнинг глобал кучлар мувозанатига таъсири

Уруш қандай тугаши ва бу халқаро кучлар мувозанатига қандай таъсир қилишига келсак…

Бу саволга жавоб Америка Россияни қанчалик заифлаштирмоқчи ва Россия Ғарб санкцияларига қанча вақт бардош бера олишига боғлиқ. Ушбу мақоланинг олдинги бўлимларида айтиб ўтилганидек, Aмерика урушнинг ипини тортмоқда, чунки айнан Aмерика Украинага сиёсий ва ҳарбий ёрдам бермоқда ва Европани орқасидан эргаштирмоқда. Агар  Америка Россиянинг Марказий Осиёда Хитой экспанцияси учун кенг жой очишига йўл қўядиган даражада заифлашини истамаса, у ҳар икки томонни урушни тугатиш бўйича музокараларга ундайди. Аслида, аллақачон бунинг белгилари кўрина бошлади. Ноябр ойининг биринчи ҳафтасида  «The Washington Post» газетаси “АҚШ Президенти Жо Байден маъмурияти махфий каналлар орқали Украинадан “Россия билан музокаралар олиб бориш учун очиқ эканлигини билдириш”ини сўраган“,-деб ёзган эди. Ушбу талабдан бир ҳафта ўтгач, Украина Президенти Зеленский G-20 саммитида 10 пунктли тинчлик формуласини эълон қилди.

   Буларнинг барчаси шуни кўрсатадики, Қўшма Штатлар урушни тугатиш учун ўзининг муҳим сўзини айтиб, Европада янги кучлар мувозанатига эришишга ҳаракат қилмоқда, чунки Aмерика ўз мақсадларининг аксариятига эришди. Россия энди бутун дунё назарида адолатсиз, босқинчи мамлакатга айланди ва "душман" тоифасига киритилди. Шу асосда Шарқий Европада ҳарбий мавжудликни мустаҳкамлаш қонуний сиёсатга айланди. Швеция ва Финляндия учун НАТОга аъзо бўлиш жараёни бошланди ва уларнинг тўлиқ аъзо бўлишига бир неча кун қолди. Европа Иттифоқи ва Россия ўртасидаги муносабатлар — яна бир муҳим мақсад — жиддий равишда бузилди. Ўзаро муносабатларни тиклаш осон бўлмайди. Шу нуқтаи назардан, кўплаб Европа Иттифоқи мамлакатлари, айниқса Германия ва Франция АҚШга кўпроқ қарам бўлиб қолишди. Қўшма Штатлар бошиданоқ қарши бўлган Германиянинг “Шимолий оқим-1” ва “Шимолий оқим-2” газ қувурларининг ёпилишига ҳам бу жараёнда эришилди. Бундан ташқари, Ғарбий Украина амалда НАТОнинг бир қисмига айланди. Шундай қилиб, Қўшма Штатлар назарида Украина 2014 йилда ихтилофга кирган Россия билан музокараларни бошлаши учун жуда кўп сабаблар мавжуд. Украина раҳбариятининг йўқолган ҳудудлардан воз кечиши узоқ давом этадиган музокаралар жараёнига қолдирилиши мумкин.

   Қўшма Штатларни урушни тугатишга ундайдиган яна бир омил — бу Россиянинг Украинага бостириб кириши ва Ғарбнинг санкциялари натижасида озиқ-овқат ва  энергия нархларининг юқори даражада ошганидир. Шу сабабли кўтарилаётган нархлар қаршисида Америка халқининг ҳаёт кечириши қийинлашмоқда. Бундан ташқари, АҚШ Федерал резервининг фоиз ставкаларини янги даражаларга кўтариш орқали инфляцияни жиловлашга қаратилган изчил уринишлари нафақат муваффақиятсизликка учради, балки янада катта кулфатларга олиб келди. Европада ҳам шунга ўхшаш яшаш харажатлари инқирозининг пайдо бўлиши, эҳтимол, Американинг Европа билан иттифоқи учун  дон битими каби имтиҳони бўлиши мумкин.  Шунинг учун, ҳар жиҳатдан,  Америка урушда ҳақиқий ғолибдир. Россия эса ўзининг барча заиф томонлари фош қилинганидан ва барча қизил чизиқлари кесиб ўтилганидан кейин "тиз чўкиш" пайтига келди. АҚШ томонидан қўллаб-қувватланган музокаралар режасига узоқ вақт давомида "йўқ" дея олмайди. Агар  Путин барча имконият кўприкларини ёқилишига чоралар кўрмас экан, Россия глобал кучга айланиш орзусидан воз кечади ва минтақавий Осиё давлатлари чегараларига чекинади, Европанинг хавфсизлигига қарши тура олмайдиган ожиз ва Американинг Хитойни ўраб олиш сиёсатига қарши тура олмайдиган заиф давлатга айланади. Аслида, АҚШ Мудофаа вазири Ллойд Остиннинг апрел ойидаги:  "Биз Россиянинг шу даражада заифлашишини истаймизки, у Украинага бостириб кириш пайтида қилган ишини яна қила олмасин”,- деган баёноти шунга ишора қилади.

   Бу воқеаларнинг барчаси Россия ва Украина ўртасидаги уруш мисолида мустамлакачи кофир давлатлар ўртасидаги манфаатлар тўқнашуви қанчалик маккор, шафқатсиз ва аёвсиз эканлигини кўрсатади. Гарчи куфр бир миллат бўлса-да, уларнинг ҳар бири ёлғиздир. Аллоҳ Субҳанаҳу ва Таоло айтганидек, уларнинг уйлари ўргимчакнинг уйига ўхшайди ва улар орасидаги ришталар манфаатлар риштаси бўлиб, у ришталарнинг энг паст ва энг заифи ҳисобланади:

لَا يُقَٰتِلُونَكُمۡ جَمِيعًا إِلَّا فِي قُرٗى مُّحَصَّنَةٍ أَوۡ مِن وَرَآءِ جُدُرِۢۚ بَأۡسُهُم بَيۡنَهُمۡ شَدِيدٞۚ تَحۡسَبُهُمۡ جَمِيعٗا وَقُلُوبُهُمۡ شَتَّىٰۚ ذَٰلِكَ بِأَنَّهُمۡ قَوۡمٞ لَّا يَعۡقِلُونَ

“Сизларга қарши уюшиб, очиқ уруш қила олмаслар, балки қўрғон билан ўралган қишлоқларда ёки деворлар ортига бекиниб олиб уруш қилурлар. Ўз ораларида адоватлари шиддатли. Уларни бир деб ўйлайсан. Ҳолбуки, қалблари тарқоқдир. Бу ҳол уларнинг ақл юритмайдиган қавм эканликларидандир”. (Хашр: 14)

   Совет Иттифоқи парчаланганидан кейин социализм одамлар онгидан ва жаҳон майдонидан ўчирилгани каби, капиталистик мафкура ҳам парчаланиш ва йўқ бўлиш жараёнига киргани аниқ. Чунки маънавий, сиёсий ва иқтисодий инқирозлар, инсоний фожиалар ва мустамлакачи давлатларнинг буларнинг барчаси олдида ожизлиги яқин келажакда капитализм қулашидан далолат беради. Аллоҳнинг изни билан, у фақат вақт масаласидир. Келажак, албатта, Исломнинг ва унинг келажакдаги Давлатида бўлади. Бугунги кунда Исломий давлатни тиклаш омиллари унинг олдини олишга уринаётганларнинг фитналари ва ҳаракатларидан анча кучлироқдир ва инсоният ҳар қачонгидан ҳам Адолатли Халифаликка муҳтож.

 Онгли мусулмонларнинг вазифаси Исломни ҳаётда ҳукмрон қилиш учун  саъй-ҳаракатларини кучайтириш, мустамлака давлатлар ўртасидаги зиддият сиёсатидан хабардор бўлиш, Уммат ва инсониятни куфр кишанларидан озод қилиш бутун имкониятларидан фойдаланишдир.

ٱللَّهُ وَلِيُّ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ يُخۡرِجُهُم مِّنَ ٱلظُّلُمَٰتِ إِلَى ٱلنُّورِۖ وَٱلَّذِينَ كَفَرُوٓاْ أَوۡلِيَآؤُهُمُ ٱلطَّٰغُوتُ يُخۡرِجُونَهُم مِّنَ ٱلنُّورِ إِلَى ٱلظُّلُمَٰتِۗ أُوْلَٰٓئِكَ أَصۡحَٰبُ ٱلنَّارِۖ هُمۡ فِيهَا خَٰلِدُونَ

“Аллоҳ иймон келтирганларнинг дўстидир. Уларни зулматлардан нурга чиқарур. Куфр келтирганларнинг дўстлари тоғутлардир. Уларни нурдан зулматларга чиқарурлар. Ана ўшалар олов соҳибларидир. Улар унда мангу қолувчидирлар”. (Бақара: 257)

Муҳаммад Амин Йилдирим

+2

0