ТАШҚИ ТИЖОРАТ

ТАШҚИ ТИЖОРАТ
Ташқи тижорат сиёсати (якуний қисм)
(“Исломда иқтисод низоми” туркумидан)
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيم
وَابْتَغِ فِيمَا آتَاكَ اللَّهُ الدَّارَ الآخِرَةَ وَلاَ تَنسَ نَصِيبَكَ مِنَ الدُّنْيَا وَأَحْسِنْ كَمَا أَحْسَنَ اللَّهُ
إِلَيْكَ وَلاَ تَبْغِ الْفَسَادَ فِي الأَرْضِ إِنَّ اللَّهَ لاَ يُحِبُّ الْمُفْسِدِينَ
– “Аллоҳ сенга ато этган молу давлат билан охиратни истагин ва дунёдан бўлган насибангни унутма. Аллоҳ сенга эҳсон қилгани каби сен ҳам эҳсон қил. Ерда бузғунчилик қилишга уринма, чунки Аллоҳ бузғунчиларни суймас”. (Қасос:77)
4. Автаркия сиёсати:
Автаркия сиёсати (бошқа давлатлар иқтисодига боғлиқ бўлмаган мустақил миллий хўжаликни вужудга келтиришга қаратилган сиёсат) маълум бир давлатнинг ўз-ўзи билан кифояланишга интилиб, бошқаларга муҳтож бўлмайдиган, экспорт ҳам, импорт ҳам қилмайдиган ёпиқ иқтисодий бирликни ташкил қилишидир. Унинг ғояси ҳимояланиш сиёсатидан ҳам ошиб тушади. Миллий иқтисоддан фарқланади. Эркин айирбошлаш назариясига тамоман зид.
Охирги икки жаҳон уруши оралиғида татбиқ этилган автаркия сиёсати икки шаклда: Экспансионистик (янги территорияларни босиб олишга интилиш) ва изоляционистик (…аралашмасликка оид) шаклларда намоён бўлди. Германия нацизми автаркия сиёсатини ушлаган мамлакат намунасига айланди. У Германиянинг бутун дунё айирбошлаш қоидаларига тўғри келмайдиган ички ва ташқи сиёсати туфайли юзага келган тадбирдан иборатдир. Автаркия сиёсати гарчи сиёсий мақсадларни кўзловчи тадбирлардан иборат бўлса-да, унинг назариётчилари уни тузумнинг бир иқтисодий асоси, деб биладилар. У шундан иборатки, кимёвий ва бирламчи хом-ашёларга, техникага ва ишчи кучларига эга бўлган мамлакат яшашга ҳақли. Муҳими – тартибга солиш. Сармоя эса, иккинчи даражада туради. Автаркия сиёсатини қўлловчи ҳукумат ўз олдига сиёсий мақсадни қўйиб, иқтисодий ва молиявий тартиботни унга бўйсундиради. Автаркия сиёсати ўз мақсадига эришиши, яъни ички иқтисодни ўзи билан ўзи кифоялана оладиган даражага етказиши учун кўпгина эҳтиёжларнинг баҳридан ўтишга тайёр туриши лозим. Негаки, автаркия сиёсати мамлакатнинг ҳамма эҳтиёжларини бекаму-кўст қондиришига йўл бермайди. Муҳими бу сиёсат ички иқтисодни шахс, уммат ва давлатнинг асосий эҳтиёжларини юксалиш йўлидан бора оладиган даражада етарли қондириш даражасига олиб чиқиши. Шунга кўра, автаркия сиёсати асосида юрувчи давлат ташқи тижоратда хом-ашёлар, бозорлар, ишчи кучлар, мутахассис кабиларни қўлга киритиш учун ўзига керакли давлатларни қандай қилиб бўлмасин қўшиб олиши даркор. Бу иш бирлашиш ёки савдо шартномалари тузиш орқали амалга ошади. Иқтисодий ҳудудларни бекор қилиш мамлакатларни қўшиб олиш демакдир, яъни у сиёсий ҳудудларни бекор қилиш демакдир. Чунки сиёсий ҳудудларни бекор қилмай туриб, иқтисодий ҳудудларни бекор қилиб бўлмайди. Ўзида етишмаётган маҳсулотларни қўлга киритиш учун керакли давлатларни қўшиб олишга қурби етмас экан, айрим эҳтиёжларини қондирмай туришга ҳамда асосий эҳтиёжларини қондирадиган нарсаларга муҳтож бўлмасликка ҳаракат қилишига тўғри келади. Чунки асосий бўлмаган эҳтиёжларни қондирадиган нарсаларнинг етишмаслигига чидаш мумкин бўлса ҳам, асосий эҳтиёжларни қондирадиган нарсаларнинг етишмаслигига чидаб бўлмайди.
Изоляционистик ва экспансионистик автаркия сиёсатининг қисқача тафсилоти мана шулардан иборат. Изоляционистик автаркияда асосий эҳтиёжлар етарли даражада қондирилади. Экспансионистик автаркияда эса, асосий ёки камолий бўлишидан қатъий назар, керакли эҳтиёжларни тўла қондириш учун маълум территорияларни қўшиб олинади ёки улар билан шартнома тузилади. Автаркия сиёсатига назар ташлаган одам унинг тижорий ва иқтисодий ечим эмаслигини, балки давлат дуч келиши мумкин бўлган иқтисодий ёки тижорий қамалдан вақтинча муҳофаза қилиш чорасигина эканини англайди. Хуллас, у ташқи алоқаларнинг ечими эмас, ташқаридан иқтисодий ва тижорий қамал қилиш ҳужуми бўлиб қолган пайтда мамлакатни мудофаа этишдир. Демак, у ҳукмга эмас, услубга алоқадор ишдир. Шунинг учун у ҳақда шаръий ҳукм қандай бўлади, Исломга тўғри келадими, йўқми, дейилмайди. Уни фақат қамал воқеи юзага келиб, асосий эҳтиёжларни қондириш учун мамлакат иқтисодиёти билан кифояланиш мумкин бўлган пайтдагина бир услуб сифатида қабул қилиш мумкин. Ундан бошқа пайтда қабул қилинмайди. Давлат, уммат ёки шахслар асосий эҳтиёжларни қондиришдан беҳожат бўлиши мумкин эмас. Демак, автаркия сиёсати манфаатларни бошқариш сирасига кириб, уни халифа назорат қилади. Унга эса, ўзи муносиб ва мусулмонлар учун манфаатли, деб билган услубларни қўллаш ҳуқуқини шариат беради.
Шу билан “Исломда иқтисод низоми” туркуми ниҳоясига етди. Ушбу ўрганганларимизни Аллоҳ дунё ва охиратимиз учун фойдали қилсин!
Ҳизб ут-Таҳрирнинг Ўзбекистондаги медиа офиси. Салоҳиддин
21.04.2020й
Муслима синглимиз Роҳиланинг вафоти муносабати билан чуқур таъзия изҳор қиламиз
Ҳизб ут-Таҳрир амири олим Ато ибн Халил Абу Роштанинг қурбон ҳайити табриги
Ҳизб ут-Таҳрир амири олим Ато ибн Халил Абу Роштанинг қурбон ҳайити табриги
Насроний аёлга никоҳ қилганда валий тўғрисидаги саволга жавоб