Бир киши ҳамма учун, ҳамма бир киши учун
“Зиндон хотиралари” туркумидан
بسم الله الرحمن الرحيم
Бир киши ҳамма учун, ҳамма бир киши учун
(Энг сара олим боболаримиз қотили ўрисдан қолган шиор)
Ажабки, Ўзбекистон қамоқларида ўрисдан мерос қолган қоидалар ҳануз сақланиб келади. Масалан, зонага келган комиссия хоҳ саллали, хоҳ бошқа бўлсин, барча маҳкумларга “бош кийимлар ечилсин” дея команда берилади. Салом беришдан аввалги бу одатни шундай қаттиқ талаб қилишадики, бундан оқил кишиларнинг энсаси қотади. Собиқ иттифоқ пайтида зоналарда маҳкумларга белгиланган озиқ-овқат нормаси ҳам итоаткор зона офицерлари тарафидан ҳамон амалда. Борщ ва каша маҳаллий палов ва маставага ҳеч ўзгармай келади. Чунки ҳукумат даъво қилаётган ёлғон мустақиллик кўчаларда сал-пал ранг танлагандай бўлса-да, лекин қамоқхоналарда ҳозиргача ўша-ўша, эски тос, эски тоғора… Ва яна асосий эскилик “қилиқ”ларидан бири зонага киришдан олдин карантинда ўн беш кун режимга мослаш – синдириш маросимидир.
Қайсарроқ аристонларни то бўйсунгунича карантинда қийнайверади. Бирор маҳкум қайсарлик қилса, уриб кўришади, тепиб кўришади, унда ҳам бўлмаса, карантиндаги ҳаммани баравар “гусиный шаг” – ўрдак юриш, деб аташадиган маршида қийноққа солади. Ва барча аристонларга қараб “зонада олтин қоида бор – бир киши ҳамма учун, ҳамма бир киши учун, тушундиларингми?” деб қийнаш орқали ҳаммани битта қайсар аристонга қарши қилиб қўяди. Аслида бундай ўринларда гимнни айтиш жоиз бўлса-да, негадир қайсарлигим тутиб айтмадим. “Олтин қоида” ишга тушди. Ўғри-ю тўғрилар шагат қила бошлади. Карантин завхози (маҳкумлардан танланган мудир):
– Санлар манави ҳизбут гимн айтмас экан, шунақа қийналиб юраверасанлар, — деди. Маҳкумлар орасида: “хой мужик, гимнни айтсенг бўлмейдими, сен учун шагат қилиб юраверамизми?” каби шов-шув авж олди. Уларнинг норозилиги бошқаларга ҳам юқиб, ғала-ғовур бошланди. Карантин завхозига айнан шу керак эди. У менга қараб:
– Ўзингни ўйламасанг ҳам мужикларни ўйла! Гимнни эл қатори айтиб қўйсанг олам гулистон, — деб тутаётган ахлатга ёғ сепди.
Уни гапидан қувватланиб, бошқалар ҳам ғала-ғовур кўтара бошлади. Оммага юзланиб, хитоб қилишдан бошқа чора қолмаганди. Уларга ўзлари тушунадиган тилда – жаргон аралаш хитоб қила бошладим:
– Эй мужиклар, санларга гимн айтмагани учун страдать қиляпсанлар, деб манави “гад” “фуфло гонять” қилса “схавит” қилиб, ўзларингни алдамаларинг. Аслида санлар ўзларингни “честь”ларингни йўқотганларинг учун шагат қиляпсанлар. Қани, ичингда “достойный”ларинг бўлса айт, мен манави ҳизбут учун шагат қилмийман, деб! Айтолмейсанлар, “духинг” етмейди, шунинг учун шагат қилиб юрибсанлар, ман учунмас, билиб қўйларинг! Шундоқ бўлсаям санларга ёрдам қиламан, дедим. Ва анави завхозга очлик эълон қилинган аризани бердим. Ариза бошлиқ номига бўлиб, унда: “Бу зонада оммани менга қарши қўйиш билан ҳаётимга хатар пайдо қилинмоқда. Шу муаммони бартараф қилинмагунча очликни тўхтатмайман”, — деб ёзилганди. Ўша куниёқ уларга нисбатан босим тўхтади. Аризадаги муаммони эса негадир зона бошлиғи эмас, “положенец” югурдакларидан бири ҳал қилди. Ва “зонага чиққанингда” деб нималаргадир ишора қилиб, карантин биносидан чиқиб кетди.
Карантин муддати тугаб, зонадаги ётоқларга тарқатишди. Зона гўё “қора” эди. Яъни зонани милиция ходимлари эмас, ўғрилар бошқарарди. Положенец-ўғрибоши Эдик, арман (андижонлик). Ўғриларни даъвосича зона қора деб аталса-да, улар ҳар куни штабдаги яширин хожаларидан кимни ўлдириш, кимни қийноққа солиш кераклиги ҳақида буйруқ олаётганидан зонани “қип-қизил” десак тўғри бўлади. Зона раҳбарияти учун ҳам шундай бошқариш қулай эди. Қўққисдан “тепа”дан бирор кишини қатлига қўл қўйилган бўлса, уни ўғрилар дарҳол зонадаги мхх вакили буюргандай қилиб ўлдиришарди. Ўлим учун эса бирор аристон айбдор қилиниб, милиция “оппоқ” бўлиб қолаверарди. Албатта, фактларсиз бу гаплар қуруқ сафсата бўлиб қолади. Сиз ўқувчига мен билан гаплашган “қора”ларнинг ичидаги инсофлисининг гапини айтсам ҳам факт бўлишга ярамайди. Чунки унинг исмини бунда келтиришим ўша бечорани ўлимга маҳкум қилишдек гап. Шундай бўлса-да, қуруқ бўлмасинга ўша йигитнинг гапини келтириб ўтишни маъқул деб билдим. Унинг очиқ гапи: “Мен ҳам мусулмонман, бу гап ўртамизда қолсин. Бугун сизни братухага олиб боришади. Анави исқирт уч ҳарф (мхх демоқчи) сизни у ёқли ёки бу ёқли қилларинг, деб братухага кўрсатма берибди. Мен айтмадим, сиз эшитмадиз”, — деган эди. Шунақа гаплар.
(Ҳозирги кунда ташқаридаям мана шунақа авторитетларга эҳтиёж сезилди шекилли “братан”лаб қолишди. Ўрисда шаклланган бундай система ҳукуматга қарши бўлган сиёсий кишиларни йўқ қилишга хизмат қилган. Юртимиздаям шу кунларда блогерларни ёки яна кимларнидир кўздан ғойиб бўлаётгани бежиз эмасдир, балки… Валлоҳу аълам)
Хуллас, мавзуга қайта қоламиз. Орадан бир неча ойлар ўтди. Кунларнинг бирида, тўғрироғи шанба – “братвинский день” кунида (ўғрилар тилида шанба “братвинский день” дейиларди) бизнинг секторга бир галаси қоп-қора кийимлар кийиб, қўлларида крутилька (карандачиликда айлантириб туриладиган узун ип, унинг икки учига майда темирча боғланган бўлади) турли лапанг юришлар билан кириб келишди. Ит галаси аввалидагини танидим. У ўша карантинда “гусиный шаг”да қийналиб “гимн айтавер” деганлардан бири эди. Атрофида бир неча югурдаклар парвона. Ўзини зонадаги промкага (ишлаб чиқариш заводига) “қарейдиган” “промкаответь” (жавобгар) бўлганини эълон қилгани кирган экан. Гапи орасида ҳаммага хитоб қилиб: Рабатяга (меҳнаткаш) мужикмисанлар, кетингни қисиб, режимга амал қилииб юрларинг, тушундиларингми? Агар йўқ, мен парядичный, кристалныйман, десаларинг айтларинг! Ответдаги братвалар ичида ментларни режимигаям “қўйиб” юрасанлар. А так, карантинда гимн айтиб, шагат қилиб чиқдиларингми, энди қисиииб, повод бермасдан режимга амал қилларинг! Манави братвалар карантиндаям страдат қилиб, ўзлариникини қўйганлиги учун, мана гудид қилииииб юрибди, — деди ва шу пайт кўзимиз тўқнашиб, сўзини тўхтатди. Бироз беўхшов қийшайиб, керишиб олди-да, ҳамма билан тез хайрлашиб, менга яна бир ғалати қараб олди-да, чиқиб кетишди. Эҳтимол, карантинда “гусиний” юрганларини эслаганми, билмадим.
Эртасига кутилмаганда “положенец” қароргоҳига – қатлхонасига чақиртирган экан, югурдаклари мени олиб кетишди. Улар мендан нега гимн айтмаслигимни сўрашди. Ва “кристалный”, “тоза”ларнинг барчаси гимн айтасан, деб мени обдон тепкилашди. Мен бунга ҳайрон бўлмадим. Чунки Ўзбекистон халқи яҳудий президент Каримовнинг алдаш ва алданиш сиёсати авж олган йилларни бошидан кечираётган эди. Унинг ёлғонлари ростга, жаҳолати адолатга айлантирилиб, танитилган бир пайтда, зонада бундан баттарроқ кўзбўямачилик бўлиши табиий эди…
وَسَيَعْلَمُ الَّذِينَ ظَلَمُوا أَيَّ مُنقَلَبٍ يَنقَلِبُونَ
– “Золим кимсалар эса яқинда қандай оқибатга қараб кетаётганларини билиб қолурлар”. (Шуаро:227)
(Зонадаги “кристальный”ларни эслаганим – ўша хотиралардан)
Ҳизб ут-Таҳрир Ўзбекистон матбуот бўлими аъзоси Зайниддин
26.09.2023й
