Вужуҳ ширкати
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيم
ШИРКАТ ҲУКМЛАРИ
Вужуҳ ширкати
(“Исломда иқтисод низоми” туркумидан)
وَابْتَغِ فِيمَا آتَاكَ اللَّهُ الدَّارَ الآخِرَةَ وَلاَ تَنسَ نَصِيبَكَ مِنَ الدُّنْيَا وَأَحْسِنْ كَمَا أَحْسَنَ اللَّهُ
إِلَيْكَ وَلاَ تَبْغِ الْفَسَادَ فِي الأَرْضِ إِنَّ اللَّهَ لاَ يُحِبُّ الْمُفْسِدِينَ
– “Аллоҳ сенга ато этган молу давлат билан охиратни истагин ва дунёдан бўлган насибангни унутма. Аллоҳ сенга эҳсон қилгани каби сен ҳам эҳсон қил. Ерда бузғунчилик қилишга уринма, чунки Аллоҳ бузғунчиларни суймас”. (Қасос.77)
Аввалги мақоламизда Музораба ширкати ҳақидаги маълумотларни тақдим қилиб ўтдик. Бугунги мақоламизда Вужуҳ ширкати ҳақидаги маълумотлар билан таништирамиз.
Вужуҳ ширкати
Вужуҳ ширкати (дастмоялари бўлмаса-да, ўз обрўлари ва ўзларига бошқаларнинг ишониши туфайли бошқалардан маблағ олиб шерик бўлиш)да икки тан бошқа учинчи одамнинг моли билан шерикчилик қилади. Бошқачароқ қилиб айтганда, бир киши икки ёки ундан ортиқ одамга музорабага пул беради. Музорабачидан учинчининг моли билан фойдада шерик бўладилар. Фойда учга бўлиниб, икки шерикка ва мол эгасига учдан бирдан тегиши ҳам, тўртга бўлиниб, мол эгасига тўртдан бир, музорабачи шерикларнинг бирига ҳам тўртдан бир, яна бирига эса иккидан бир тегиши ҳам мумкин. Бундан бошқача тақсимотларга шартлашиш ҳам жоиз. Мана шундай топилиши мумкин бўлган шартлар билан музорабачи шериклар ўртасида фойда олишда тафовут юзага келиши мумкин. Мол борасида улар эгалик қилаётган шаръий тасарруф битта бўлса-да, улушларининг оз-кўп бўлиши ишлаш маҳоратлари, усталик билан тасарруф қилишлари каби жиҳатларга қараб бўлади. Шунинг учун ҳам бу ширкат, аслида, музорабанинг бир тури бўлса-да, ундан ажралиб бошқа бир хил ширкатга айланган.
Вужуҳ ширкатида шундай бўлиши ҳам мумкин: икки ёки ундан ортиқ одам дастмоялари бўлмаса-да, савдогарларнинг уларга бўлган ишончи ва шу ишончларидан келиб чиққан обрў-эътиборлари билан мол оладилар. Олган мулкларини ўзаро иккидан бир, учдан бир, тўртдан бир каби қисмларга бўлиб олишга шартлашадилар. Кейин уни сотадилар. Кўрилган фойда олган товарларига қараб эмас, ўзаро келишувларига қараб, иккидан бир, учдан, тўртдан бир каби тақсимланади. Зиён эса келишувларига ҳам, фойдага ҳам қараб эмас, олган товарларининг миқдорига қараб бўлади. Чунки бу товарлар уларнинг мулки мақомида туради. Бу ишда фойда олган товарларига қараб бўладими, бошқача бўладими, фарқи йўқ.
Вужуҳ ширкатининг айтиб ўтилган ҳар икки қисми ҳам жоиздир. Чунки улар икки киши учинчининг моли билан шерикчилик қилганида суннат ва ижмоъ билан собит бўлган музораба ширкати қабилидандир. Обрў-эътиборлари, савдогарларнинг уларга бўлган ишончлари орқали мол олишлари эса, суннат билан собит бўлган тан ширкати жумласидандир. Демак, вужуҳ ширкати суннат ва ижмоъ билан собитдир.
Шуни ҳам айтиб ўтиш лозимки, бу ердаги ишончлилик обрў ёки мартаба эмас, молиявий, яъни кишининг тўғрилигига, ҳалоллигига бўлган ишончдир. Чунки ишонч сўзи тижорат ва ширкат соҳасида ишлатилади. Унинг молиявий тарафи, яъни кишининг тўғрилиги ва ҳалоллиги назарда тутилади. Шунга кўра, кимки, ўта аслзода, обрўли бўлгани билан, тўғри, ҳалол бўлмаса, тижорат ва ширкатда у ишончли дейилмайди. Масалан, кимдир вазир, бадавлат, катта савдогар бўлгани билан, тўғри, ҳалол бўлмаса, уни молиявий тарафдан ишончли, деб бўлмайди. Чунки у бозордан пулини бермасдан ҳеч нарса ололмайди. Гоҳида ўта камбағал кишига ҳам тўғрилиги ва ҳалоллиги туфайли савдогарлар ишониб, пули бўлмаса-да товар берадилар. Шунга асосан, вужуҳ ширкатидаги ишончлилик обрў-эътибор эмас, тўғрилик ва ҳалолликдир. Шунга кўра, айрим ширкатларда рўй бераётган бирон-бир вазирни ҳеч қандай пул ёки ҳаракат сарфламаса-да, жамиятдаги мартабасидан фойдаланиб, ширкатнинг муаммоларини осонлаштириш учун шерик қилиб олиш ва унга фойдадан улуш ажратиш вужуҳ ширкатига кирмайди. Исломдаги ширкат бундай қилишни ўзига сиғдира олмайди. Бундай шерикчилик мумкин ҳам эмас, бундай шахс шерик ҳам ҳисобланмайди. Унинг ширкатдан бирон нарсани олиши ҳалол бўлмайди ҳам.
Саудия ва Қувайт каби мамлакатларда агар одам саудиялик ёки қувайтлик бўлмаса, унга тижорат ёки бошқа ишга рухсат берилмайди. Натижада бирор саудиялик ёки қувайтликни ҳеч қандай пул ёки ҳаракат сарфламасалар ҳам шерик қилиб оладилар ва унга фойдадан улуш ажратадилар. Мақсад унинг номи орқали рухсат олишдир, холос. Фақат шунинг учунгина у фойдадан улуш олади. Бу иш ҳам вужуҳ ширкатига кирмайди. Бундай қилиш шаръан жоиз эмас. Бу саудиялик ёки қувайтлик шерик ҳам ҳисобланмайди. Ширкатдан бирор нарса олиш унга ҳалол ҳам бўлмайди. Шаръан шерик ҳисобланиши учун унда шариат белгилаб қўйган шартлар, яъни мол ё тан ёки тижорий ишонч, тўғрилик, ҳалоллик билан иштирок этилиши топилиши керак эди. Унда эса бу шартлар топилмаяпти.
Ҳизб ут-Таҳрирнинг Ўзбекистондаги медиа офиси. Салоҳиддин
09.01.2019
Халифалик давлатини тилларингизга жойлаган Аллоҳга ҳамдлар бўлсин!
Ғарбнинг фисқ-фасод омили бўлмиш лойиҳаларини амалга оширишда Халқаро меҳнат ташкилотининг роли
Насроний ва кофирларни байрамлари билан табриклаш тўғрисидаги саволга жавоб
Республика президентлиги сайловлари ҳукми