Америка ҳамда парчаланишнинг турли хил янги омиллари
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ
Америка ҳамда парчаланишнинг турли хил янги омиллари
(Биринчи қисм)
Ҳамд Тобиб қаламига мансуб
Америка ташкил топганидан бошлаб бирин-кетин, тўхтовсиз силкинишлар ва кризисларга учраб келади… Бу кризислар ички ва ташқи жиҳатдан ҳаётнинг барча фикрий, сиёсий, иқтисодий ва бошқа соҳаларда унинг арконларини силкитиб, ичидан устунларини қурт каби кемириб, илдизини чиритиб бормоқда… Шунингдек, куч билан, суръат билан нафақат қоронғи тубсиз жарликка итармоқда, балки бўлиниш, парчаланиш ва бутунлай заволга юз тутишга олиб келмоқда. Биз айни силкинишлар ва шу соҳада Американинг ўзига хос жиҳатлари ҳақида сўз юритишдан аввал, давлатларнинг куч омиллари, уларнинг сақлаб-асраб қолиниши, умумий қудрати ва бирлиги, шунингдек, кучларининг парчаланиш, заволга юз тутиб, йўқолиш омилларига тўхталиб ўтмоқчимиз.
Давлатларнинг кучи ва қудратининг доимийлиги, асосан, шу давлатларинг бутун ишларини тартибга солувчи мабданинг кучлилигига, у ерда яшовчи халқнинг характери ва тириклигига боғлиқдир. Барча халқлар ҳам битта мабдага эга бўлолмайди, ҳаммасининг ҳам кучи бир хил бўлиб, уларнинг доимийлиги ва боқийлиги сақланиб қолавермайди. Англия халқи, масалан, Европадаги бошқа халқлардан фарқ қилади. Ҳолбуки, бу халқларнинг ҳаммаси битта мабдага ишонадилар. Давлатларнинг куч омилларидан яна бири, улардаги иқтисоднинг кучлилиги ва бойликларнинг кўплигидир. Шу билан бирга, айни омиллардан яна бири, давлатларнинг хорижий душманлардан ва бирлигига таҳдид солувчи ички хавф-хатарлардан ўз-ўзини ҳимоя қила олишидир. Шунингдек, бу омиллардан яна бири, айни битта давлат ичидаги халқнинг битта мафкурага эътиқод қилишлари ва ўз давлатлари мудофааси йўлида жонларини фидо этишга тайёрликлари ҳамда қалбан ишонган ақидаларини инсоният ҳаёти учун энг тўғри, энг кучли ва энг яроқли ақида деб билишларидир.
Инсоният тарихида ўтган давлатлар тарихини ўрганган киши шунга гувоҳ бўладики, оддий давлатлар доим бошқа давлатлар тарафидан, ҳатто ўзининг ичидаги сиёсий вужудлар томонидан таланиб келган… Дунёга етакчилик қилиш ўрнини эгаллаб келган катта давлатлар эса, айни шу ўрин учун доим бир-бирлари билан рақобатлашиб, курашиб келишган, баъзилари баъзиларини йўқ қилиб юборган. Яна шунга ҳам гувоҳ бўлиш мумкинки, мағлуб бўлиб, заволга юз тутган давлатлар қайта сиёсий майдонга чиқа олмаган, бироқ Ислом давлати бундан мустасно. Чунки айни соҳада унда бошқа халқлардан мутлақо фарқ қилувчи хусусият мавжуддир.
Айтиш мумкинки, Ислом давлатидан бошқа давлатларнинг барчаси ҳеч бир истисносиз парчаланиб, заволга юз тутиб келди. Ўз мабдасини тўлиқ татбиқ қилиб келган бу давлатлар, мабдаси заволга юз тутганидан кейин қайтиб тиклана олмади. Бунга далил, инсоният тарихидаги ўтмиш билан ҳозирнинг ўзи гувоҳдир. Ахир, қани Рим, Юнон ва Фиръавн ҳазоратлари, қани Каноналиклар, Осурияликлар ва Ябусийлар?! Балки Форс ва Римликлар қолгандир?! Йўқ, барчаси қайтмас бўлиб йўқ бўлган. Аллоҳ Таоло бундай деди:
﴿وَكَمْ أَهْلَكْنَا قَبْلَهُمْ مِنْ قَرْنٍ هَلْ تُحِسُّ مِنْهُمْ مِنْ أَحَدٍ أَوْ تَسْمَعُ لَهُمْ رِكْزاً﴾
«Биз улардан илгари ҳам қанча-қанча авлодларни ҳалок қилганмиз. Сиз улардан бирортасини кўрурмисиз ёки овозларини эшитурмисиз?!» [Марям 98]
Яна бундай деди:
﴿أَوَلَمْ يَهْدِ لَهُمْ كَمْ أَهْلَكْنَا مِنْ قَبْلِهِمْ مِنَ الْقُرُونِ يَمْشُونَ فِي مَسَاكِنِهِمْ إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَاتٍ أَفَلا يَسْمَعُونَ﴾
«Ахир уларга Биз ўзларидан илгари қанча аср-авлодларни ҳалок қилганимиз ва ўзлари ўшаларнинг масканларида юрганлари маълум эмасми?! Албатта бунда оят-ибратлар бор-ку! Ахир улар англамайдиларми?!» [Сажда 26]
Ислом ҳазорати билан боғлиқ яна бир хусусият шуки, мусулмонлар давлатининг кучли ёки кучсиз бўлиши уларнинг ушбу ҳазоратга қанчалар амал қилишларига боғлиқдир. Бу нарса фақат фикрнинг ўзига боғлиқ эмас. Чунки Ислом ҳазоратидаги фикр соғлом раббоний фикрдир. У соғлом асосга бино бўлиб, унинг ҳар бир қисми мусулмон халқлар қатъий ишонган ақида билан чамбарчас боғлиқ фикрдир. Бир вақтнинг ўзида, Ислом ақлга асосланган, инсон табиатига мувофиқ келган, яъни, инсон ақлини қаноатлантириб, узвий эҳтиёжлари ва ғаризаларини соғлом равишда тўла қаноатлантирган ер юзидаги ягона фикрдир. Шунинг учун Ислом давлати ўзининг узун тарихи мобайнида – кеча Аббосийлар даврида, Испания ва Хуросонда бўлгани каби… бугун Ислом давлатининг қулатилганига салкам юз йил ўтган бўлса-да, мусулмон халқлар унинг қайта барпо этилишини талаб қилаётганлари каби – ушбу тўғри фикрни маҳкам ушлашни янгилашлари билан давлат ҳам янгиланиб келди.
Булар давлатлар ва уларнинг сақланиб туриши ва умумий равишда доимийлиги ҳақида эди. Энди Американинг ўзига алоҳида тўхталамиз. Аммо ушбу вужуднинг парчаланиши омиллари ҳақида сўз юритишдан олдин, аввало, унинг пайдо бўлиш тарихига, қандай пайдо бўлгану шу даражада қудрат, зўравонлик ва такаббурлик даражасига қандай чиққанига, бу давлатнинг қандай фикр устига бино бўлганига ва унинг сиёсий тузилмаси остидаги халқларнинг қандай характерга эгалигига тўхталиб ўтсак.
Американи Европа милодий 1492 йилда «кашф» этиб, ўз мустамлакаларидан бири сифатида пайдо қилди. Ўшанда Ер куррасининг айни қитъасида қизил танли ҳиндулар шу юртнинг асл-туб аҳолиси сифатида яшардилар. Америка, деб аталишига сабаб – бу давлат Колумбдан кейин айни қитъага етиб келган биринчи кемачи сайёҳлардан бири португалиялик Америго Веспуччи шарафига қўйилган. У ерда, яъни, Американинг шарқий қисмида биринчи бўлиб колонияни голландияликлар ташкил этган. Ерлик аҳоли овчи ва деҳқон бўлган. Кейин кашф этилиши ортидан аста секин келувчилар сони кўпая бошлади ва янги шаҳарлар тикланди. Кейин испанлар милодий 1513 йил Флорида шаҳрини очишди. Сўнг инглизлар 1607 йил Виржиния шаҳрини очишди. Шу зайл бу мамлакатга Англиядан иммигрантлар келди… Иммигрантлар сони ўн олтинчи асрда Англияда католиклар билан ҳукмрон императорлар ўртасида келиб чиққан фуқаролар уруши сабабли янада ошди. Америкадаги янги инглиз аҳоли Британия Қироллигига қарам бўлиб, унга солиқ тўлайдиган бўлди. Уларга то 1773 йилгача янги мустамлакалар, деб эътибор қилинди. Ва ниҳоят 1773 йил Британияга қарамликка қарши илк норозилик намойиши бошланди. Аксари британияликлардан иборат янги кўчманчиларнинг Қироллик томонидан солинган адолатсиз солиқларга қарши норозилик намойишлари давом этди. Аҳвол Британия билан янги кўчманчилар ўртасида жанговар тўқнашувлар даражасига етди ва етти йил узлуксиз давом этди. Охир оқибат, 1781 йил ўн икки нафар мустамлакадан иборат кенгаш тузилди ва унда америкаликлар Британия устидан ғолиб келишди ва уни 1783 йилги Париж шартномасини имзолашга мажбур қилишди. Мана шу Қўшма Штатларнинг бошланиши бўлди… 1788 йилга келиб, Янги Қўшма Штатлар янги асрга кирди ва барча штатлар янги конституцияга имзо чекди, бу Мустақиллик Конституцияси, деб аталди.
1861 йилда Америка фуқаролик урушининг янги босқичига ўтди. Шимол билан жануб ўртасидаги уруш, дея ном қозонган бу курашда бир неча штатлар жанубдан ажраб чиқди ва шимолга қарши ўзаро коалиция тузди. Уруш 1865 йил Линкольн декларацияси қабул қилиниши билан якунланди. Бу кимса қулликка қарши мухолафатчи бўлиб қуллар халоскори, деб танилган. Бу урушда, статистик маълумотларга кўра, икки томондан ҳаммаси бўлиб 620.000 ҳарбий ҳалок бўлган.
1939-1945 йилларда Иккинчи Жаҳон урушида Европа-Европа кураши бошланди. Унда Франция етакчилигидаги Польша ва Британиядан иборат Иттифоқ кучлари ҳамда Британия етакчилигидаги Австралия, Канада, Ҳиндистон, Нью-Зеландия ва Жанубий Африкадан иборат Британия Ҳамдўстлиги давлатлари кучлари бир томонда бўлса, иккинчи томонда Германия етакчилигидаги Италия ва Япониядан иборат нацистлар блоги бўлди. Америка 1941 йилгача ҳарбий бетарафликни сақлади. Зотан, у Германияга қарши давлатларни қурол ва пул билан қўллаб-қувватлаб турди. Япония Харпер портига ҳужум қилганда эса, Америка тўғридан-тўғри урушга кириб, унда Германия ва Япония мағлубиятига қадар қолди. Урушдан кейин дастлабки ўн йилда Америка ядро қуролини монополлаштирди ва шу орқали дунёнинг рақобатчисиз биринчи давлатига айланди.
Дарвоқе, Иккинчи Жаҳон урушидан кейинги давр икки гигант давлат АҚШ билан Совет Иттифоқи ўртасидаги совуқ уруш даври бўлди. Европа АҚШ қаноти остида қолди, чунки унга Совет Иттифоқи уруш қилиш билан таҳдид этди. Бу ҳолат дам авж олиб, дам пасайиб турди ва ниҳоят 1990 йил Совет Иттифоқи парчаланди. Унинг парчаланиши билан халқаро сиёсатда янги давр бошланди. Бу даврда АҚШ халқаро курашда деярли гегемон ва яккаҳокимга айланди.
Роя газетасининг 2020 йил 1 июл чоршанба кунги 293-сонидан
Халифалик давлатини тилларингизга жойлаган Аллоҳга ҳамдлар бўлсин!
Ғарбнинг фисқ-фасод омили бўлмиш лойиҳаларини амалга оширишда Халқаро меҳнат ташкилотининг роли
Насроний ва кофирларни байрамлари билан табриклаш тўғрисидаги саволга жавоб
Республика президентлиги сайловлари ҳукми