Электрон тижорат

﷽
Саволга жавоб
Электрон тижорат
Ҳумом Иброҳимга:
Савол: Ассалому алайкум ва раҳматуллоҳи ва барокатуҳ
Аллоҳ йўлидаги биродарларим, Аллоҳ вақтларингизни саодатга тўлдирсин.
Сизга бир савол бермоқчиман, унга аниқ-тиниқ жавоб берилишини умид қилиб қоламан.
Савол: Малайзиянинг DXN компанияси билан электрон тижорат жоизми? Бу компания асосан озиқ-овқат зираворлари, шампунлар, кремлар ва ҳоказолар савдоси билан шуғулланади.. Бу компаниядан сиз қанчадир маблағга харид қиласиз ва агар балларингиз юзтага етса, у сизга олти фоиз комиссион (тўлов) беради ва баллар ошгани сайин яна-да каттароқ комиссион (тўловга) эришасиз ҳамда бу балларни молиявий маблағга айлантирилиб, конверт шаклида ёки ёзма равишда ҳар ойда сизга етказилади ёки банкдаги жамғармангизга ўтказилади. Шуни ҳам эслатаманки, сиз бу компанияга янги дистрибьютор (аъзо)ларни қўшишингиз мумкин. Ҳар бир дистрибьютор бу компаниядан товар олар экан, балларга эга бўлиб боради. Бунинг муқобилида сиз бир неча баллга эга бўласиз. Чунки бу дистрибьютор сиз орқали рўйхатга олинган. Табиийки, сиз ўзингиз истаган сондаги шахсларни рўйхатдан ўтказишингиз мумкин. Ва ушбу шахсларнинг баллари ошгани сайин сизнинг балларингиз ҳам, бинобарин, сизга ўтказилган пул маблағи жамғармаси ҳам ошиб боради. Бу амалиёт йириклашиб бориши асносида сиз бу компанияда шерикка айланишингиз ва астрономик фойдаларга эга бўлишингиз мумкин. (Илтимос, ушбу компания ҳақида яхшилаб ўқиб чиқиб, қониқарли жавоб берилса), ташаккур.
Жавоб: Ва алайкум ассалом ва раҳматуллоҳи ва барокатуҳ
Олдинроқ сингилларнинг биридан Малайзиянинг DXN компанияси билан муомала юритиш ҳақида бизга шунга ўхшаш савол келган эди. Биз унга 7/11/2024 да саволингиздан кўра батафсилроқ жавоб берган эдик. Эътиборингизга ўша саволни ва унга берган жавобимизни келтириб ўтаман. Шояд у, инша Аллоҳ қониқарли жавоб бўлса ажаб эмас.
Савол: Улуғ шайхимиз, ассалому алайкум ва раҳматуллоҳи ва барокатуҳ
Мен Малайзиянинг DXN номли компаниясида ишлайман. Бу компания сиҳат ва шахсий гигиенага оид маҳсулотларни ишлаб чиқариш бўйича иш олиб боради. Мен иорданиялик бир дугонам билан танишдим, у мени ўша компанияга қайд қилдирди ва аъзолик рақамини олиб берди. Мен бир неча кишидан компаниянинг иши ҳақида, у ҳалолми ёки ҳаромми, деб сўрадим, улар менга: ҳалол, деб жавоб беришди. Бироқ молиявий режалар хусусида бир қанча тренинг ва маърузаларда қатнашганимдан сўнг, менда бу компаниянинг фаолияти борасида, унда бирон ҳаром иш мавжудмасмикин, деган қатор шубҳалар пайдо бўлди.
Компаниядаги иш савдонинг икки усулига асосланади:
Биринчи усули: бевосита маркетинг тури: Бунда мен ўзимнинг аъзолик рақамим билан компанияга қарашли савдо нуқталаридан маҳсулотларни улгуржи нархда оламан ва сотиб фойда кўраман. Бу ерда компания сотиб олган ҳар бир маҳсулотим учун менга маълум миқдорда бал беради. Ҳар ойда 100 ёки ундан кўпроқ бал тўпласам, компания менга пуллик бонус беради. Бунда мен оладиган фоиз бошланишда 6% бўлади. Лекин 100 баллдан озроқ тўпласам, компания менга пулли бонус бермайди. Лекин баллар, юлдузли агент мартабасига етиш учун тўплаб бориш эътибори билан шахсий ҳисобимда тураверади.
Савдонинг иккинчи усули: лекин мен унга ҳали етиб бормадим ва у: кўп даражали тармоқли маркетинг усулидир. Бунда бир команда иш олиб боради ва маклерлик (даллоллик) ҳисоб-китоби бўлади. Масалан, лидер Х (икс) – Y, Z ва C дан иборат команда тузади. Лидер Х нинг командасидаги ҳар бир одам 100 балл тўпласа ҳам, ҳалиги лидер ўз фойдасини фақат ўзи ҳам 100 балл тўпласагина қўлга киритади. Бунинг муқобилида командадаги ҳеч бир одам ўз ҳаққини йўқотмайди.
Ушбу маклерлик қуйидагича: лидер нисбати (улуши миқдори) билан команда аъзосининг улуши ўртасидаги фарқ 35% га кўпайтирилиб, аъзо томонидан тўпланган баллар сонига кўпайтирилган бўлади. Аъзо билан команда томонидан тўпланадиган баллар ўша аъзонинг жамғарма ҳисобида туради, то у “юлдузли агент” мартабасига етгунга қадар.
Савол ва тушунтириш чўзилиб кетгани учун узр сўрайман.
Аллоҳ сизни рошид Халифаликни ўрнатиш учун Ўз ҳифзу ҳимоясида асрасин.
Умид қиламанки, саволни изоҳлаб, аниқ қилиб бердим.
Аллоҳ сизга барокат ато этсин. Сизу бизни Ўзи севадиган ва рози бўладиган нарсаларга муваффақ қилсин.
Жавоб: Ва алайкум ассалом ва раҳматуллоҳи ва барокатуҳ.
Аввало шуни айтаман, ҳаққимизга яхши тилаклар билан қилган дуоингиз учун Аллоҳ сизга барокат берсин. Биз ҳам сизга яхшилик тилаб дуо қиламиз.
1- Бу компания билан муомала юритишнинг биринчи усули ҳақида айтадиган бўлсак, сиз саволда, товарларни улгуржи нархда сотиб олишингизни ва уларни сотиб фойда кўришингизни айтяпсиз. Бунинг устига сиз агар муайян миқдордаги товарларни компания қўйган шартлар бўйича сотсангиз компания томонидан бериладиган яна бир фойда (пуллик бонус)ни қўлга киритасиз… Яъни, компания агар сиз ойига талаб қилинган миқдордаги товарларни сотсангиз, сизга пуллик бонус ажратиш мажбуриятини ўз зиммасига оляпти. Бу эса катта эҳтимол билан воситачи агентларни яна-да кўпроқ товар сотишга рағбатлантиришга ўхшайди…
Агар иш юқорида баён қилганимиздек бўлса, муомаланинг бу тури шаръан жоиз. Чунки товарларни улгуржи нархда сотиб олиш ва сотиб фойда кўриш жоиз иш. Зеро, у Аллоҳ таолонинг:
﴿وَأَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا﴾
“Ҳолбуки, Аллоҳ байъни ҳалол, судхўрликни ҳаром қилган”.
деган қавлига дохил барчага маълум тижорат турига киради. Шунингдек, компания сизга, муайян миқдордаги товарларни сотсангиз маълум бир миқдор пул маблағини ваъда қилиши ҳиба (совға) бобига киради. Биз 14/05/2007 йилда шунга ўхшаш иш ҳақидаги саволга жавобда қуйидагиларни айтганмиз:
[Маълум миқдорда товар сотиб олган кишига бирон нарсани қўшиб бериш ҳадя ёки шунга ўхшаш нарса бўлиб, бу жоиздир. Бу бай саҳиҳ бўлиб, қўшиб берилган нарса ҳибага киради. Ҳиба эса саҳиҳдир.].
Лекин компания билан бўладиган бу муомалани жоиз дейиш қуйидаги икки шарт кўра тўғри бўлади:
Биринчиси: сизнинг кампания товарларини улгуржи нархда сотиб олишингиз бозордаги улгуржи нарх билан бир хил бўлиши керак, яъни бозордаги улгуржи нарх чегарасида бўлиб, ундан ғабнул-фаҳишга олиб бориб қўядиган даражада ошмаслиги керак. Ғабнул-фаҳиш бу – харидорни, пуллик бонусни қўлга киритасан, деб алдаб, ундан фойдаланиш бобидандир.. ғабнул-фаҳиш эса ҳаромдир. Бухорий Абдуллоҳ ибн Умар разияллоҳу анҳумодан ривоят қилишича, бир киши Набий ﷺга ўзининг савдода алданиб қолаётганини айтганида Пайғамбаримиз:
«إِذَا بَايَعْتَ فَقُلْ لاَ خِلاَبَةَ»
“Савдо қилсанг алдаш йўқ, деб айтгин” дедилар. Алдов ҳаромдир.
Иккинчиси: муомаланинг бу усули саволда келган иккинчи усулдан мустақил (яъни алоҳида) бўлиши керак. Яъни биринчи усул билан шуғулланиш иккинчи усул билан шуғулланишдан алоҳида бўлган пайтда шундай бўлиши керак. Аммо агар унга боғлиқ бўлса, ҳолбуки у иккинчи усулнинг шартидир, у ҳолда бунга иккинчи усул ҳақида айтадиганларимиз тўғри келади.
2- компания билан муомала юритишнинг иккинчи усулига келсак, саволда айтиб ўтилган нарса ноаниқ, лекин кўринишича, у ҳаммага маълум бўлган тармоқли маркетингдан кўп ҳам фарқ қилмайди. Биз тармоқли маркетинг мавзуси борасида олдинги кўпгина жавобларимизда айтиб ўтганмиз ва унинг шаръан жоиз эмаслигини баён қилганмиз..
Сизга ана шу жавоблардан иккитасини айтиб ўтаман. Чунки уларда саволингизга ўхшаш нарса бор:
* 2015 йил 19 августдаги саволга жавоб. У «Q-NET» компанияси ҳақида бўлиб, у тармоқли маркетинг усулларидан биридир. Мана бу ўша жавобнинг матни:
[«Q-NET» компанияси воқеси ва унинг муомала юритишдаги турли услублари билан танишиб чиқилди, ғоя битта бўлса ҳам услублари турличадир. У шундайки, компания маркетологлар билан муомала юритади, улар компанияга харидорларни “мижозларни” олиб келишади. Бунинг учун компания уларга муайян шартларга мувофиқ мукофот пули беради, яъни улар компания қошидаги брокер (маклер)лар бўлиб, харидорларни жалб қилади ва эвази мукофот пули олади… Бу муомаланинг воқесини ҳар томонлама ўрганилса қуйидагилар аён бўлади:
Биринчидан: бу турдаги компаниялар маркетингнинг мана шу тармоғи билан бир нечта маҳсулотлар бўйича муомала юритади. Бу компаниялар ўз маҳсулотларини сотадиган шахсга ушбу маҳсулотлардан бирор нарсани сотиб олишни шарт қилиб қўяди, сўнгра унга мижозларни олиб келиш ҳуқуқини беради. Ва уларни олиб олиб келганлиги муқобилига унга мукофот пули беради, "яъни у компаниянинг даллоли бўлиб, харидорларни олиб келади ва уларни олиб келгани эвазига мукофот пули олади”. Ўрта Осиёдан келган саволга кўра, у олтита харидор олиб келмагунича компания унга мукофот пули бермайди. Бошқа минтақадан келган саволга кўра эса иккита харидор олиб келмагунича компания унга мукофот пули бермайди…. Яъни, бу жараён компания шу мақсад учун тайёрлаган программаси бўйича кетади.
Бошқача айтганда, биринчи харидор ўзи олиб келадиган иккита ёки олтита харидор эвазига мукофот пули олади. Аввалги икки харидор ҳам олиб келиши билан тўртта ёки олтита бўладиган харидорлар эвазига қўшимча яна мукофот пули олади….
«Брокерлик» маркетинг бизнеси шу тарзда, яъни брокерлик занжири ёки маркетинг тармоғи кўринишида давом этаверади.
Иккинчидан: тижорий ишларнинг бу тури шариатга хилофдир. Бунинг баёни қуйидагича:
1- компания "маркетолог"га, у компания қошида комиссион (тўлов) оладиган брокер бўлиб ишлаш ҳуқуқига эга бўлиши учун, яъни мижозларни олиб келиб, улар устидан комиссион олиши учун – бу комиссион олти харидорни олиб келгандан кейин бўладими ёки иккита харидорни олиб келгандан кейин бўладими, фарқи йўқ – шу ҳуқуққа эга бўлиши учун компания ўз маҳсулотларидан унинг сотиб олиши лозимлигини шарт қилиб қўяди.
Бу эса битта битимда икки битим ёки битта келишувда икки келишув борлигини англатади. Чунки иккаласи бир-бирига шарт қилиб қўйилган. Бу эса ҳаромдир.
«نَهَى رَسُولُ اللهِ ﷺ عَنْ صَفْقَتَيْنِ فِي صَفْقَةٍ وَاحِدَةٍ»
“Расулуллоҳ ﷺ битта битимда иккита битим бўлишидан қайтардилар ". Бу ҳадисни Аҳмад Абдурраҳмон ибн Абдуллоҳ ибн Масъуддан, у эса отасидан чиқарди. Яъни бу: агар менга сотсанг, сендан ижарага оламан, ёки сенинг фойдангга даллоллик қиламан ёки сендан сотиб оламан ва ҳоказо дегандек гапдир.
Саволга қараганда бу воқелик мавжудлиги аниқ кўриниб турибди. Чунки битта битимда бай ҳам, даллоллик ҳам мавжуд бўлиб қоляпти, Яъни компаниядан товар сотиб олиш мажбурияти брокер бўлиб ишлаши учун, яъни компанияга ўзи олиб келадиган харидорлар устидан комиссион олиб, молни ўтказиш учун шарт қилиб қўйиляпти.
2- Даллоллик бу – сотувчи билан унга мижозларни жалб қиладиган киши ўртасидаги битимдир. Бу битимда даллолликка тўланадиган тўлов – ўша кишининг ўзи компанияга олиб келган икки харидор учун тўланиши лозим, ундан бошқаси олиб келган харидорлар учун эмас. Мазкур компания билан муомала юритишда даллолликка тўланадиган тўловни эса даллол (маркетолог) компаниядан мол сотиб олишлари учун ўзи олиб келадиган мижозлар учун ҳам, бошқаси олиб келадиган мижозлар учун ҳам олади. Бу эса даллоллик битимига хилофдир.
3- Бу компаниядан харид қилиш нархида ғабнул-фаҳиш бор. Харидор буни билса-да, лекин бу иш компания ўз фаолиятини реклама қилишда қўллайдиган “қинғир” услублар натижаси ўлароқ алдовдан холи бўлмайди. Бунда компания харидорни ўзининг маҳсулотига ўта қиммат нарх тўлаш сари етаклайди. Ҳолбуки, унинг маҳсулоти ҳақиқий нархнинг энг арзонига ҳам тўғри келмайди… Буларнинг барчасига сабаб компания рекламасидир. Компания бу харидорни, у компания маҳсулотининг бозорини чаққон қилиш имконига эга бўлгани сабабли “порлоқ” келажакни қўлга киритаётганлигини зўр бериб реклама қилади! Чунки у бунинг муқобилида ўзи олиб келадиган харидорлари учун ҳам ва кейингилар олиб келадиган харидорлар учун ҳам (бериладиган) комиссион тўловга эришади.
Харидор бошқа харидорларни олиб келолмайдиган бўлиб қолган пайтда, айниқса харидорлар занжирининг охиридагилари бошқа харидорларни олиб келолмайдиган бўлиб қолган пайтда, у аллақачон алдов қуршовида қолиб кетган бўлади. У ўзи тўлаган нархнинг ўндан бирига ҳам арзимайдиган маҳсулот эвазига тўлаган ўта қиммат нархни ҳам чиқаролмай зарар кўради! Алдов эса Исломда ҳаромдир. Расулуллоҳ ﷺ :
«الخَدِيعَةُ فِي النَّارِ…»
"Алдовчи кимса дўзахдадир…” дедилар. Бу ҳадисни Бухорий ибн Абу Авфодан чиқарди. Расулуллоҳ ﷺ савдода алданиб қолаётган кишига:
«إِذَا بَايَعْتَ فَقُلْ لاَ خِلاَبَةَ»
“Савдолашсанг, алдаш йўқ, деб айт”, дедилар. Бу ҳадисни Бухорий Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан чиқарди. Ҳадисдаги “خِلاَبَة” сўзи “алдаш” маъносидадир. Бу – ҳадиснинг мантуқидир. Унинг мафҳуми эса алдовнинг ҳаромлигига далолат қилади. Шундай экан, демак, бу муомала шаръан жоиз эмас.
Хулоса шуки, «Q-NET» компанияси билан саволларда баён қилинган тарзда муомала юритиш – шариатга хилоф муомаладир.
Бу масала хусусида мен рожиҳ (яъни устун, деб) кўрган раъй мана шудир. Валлоҳу аълам ва аҳкам.
Бунинг барчаси шуни англатадики, юқорида айтилган иккинчи усул шариатга номувофиқдир. 7/11/2024
Умид қиламанки, албатта, юқорида келтирилган олдинги жавобимизда мақсадни ҳосил қиладиган нарса бор. Аллоҳ ёрдамчимиз бўлсин..]
Биродарингиз Ато ибн Халил Абу Рошта 17 жумодус соний 1446ҳ
19 декабр 2024м
Халифалик давлатини тилларингизга жойлаган Аллоҳга ҳамдлар бўлсин!
Ғарбнинг фисқ-фасод омили бўлмиш лойиҳаларини амалга оширишда Халқаро меҳнат ташкилотининг роли
Насроний ва кофирларни байрамлари билан табриклаш тўғрисидаги саволга жавоб
Республика президентлиги сайловлари ҳукми