Халифалик Давлатида моллар
Халифалик Давлатида моллар
Закотнинг сарф қилиш ўринлари
(2)
بسم الله الرحمن الرحيم
4. Ал-Муаллафату қулубуҳум. Улар ҳали иймони мустаҳкам бўлмаган шижоатли, таъсир кўрсатувчи кишилар, саййидлар (раислар) ва қўмондонлардан иборат синф. Халифа ёки волийлар уларнинг қалбларини улфат қилиш, иймонларини мустаҳкамлаш, Ислом ва мусулмонлар манфаатига хизмат қилиши ёки жамоатларига таъсир кўрсатишлари учун уларга закот беришни раъй қилади. Масалан: Расулуллоҳ ﷺ Абу Суфён, Уяйна ибн Ҳисн, ал-Ақраъ ибн Ҳобис, Аббос ибн Мардос ва шулар каби кишиларга закот берганлар. Амр ибн Тағлибдан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ ﷺга мол ёки асирлар келтирилди, уни бир неча кишиларга тақсимлаб бердилар. Баъзиларга бериб, баъзиларга бермадилар. Сўнг қолдирилган кишиларни маломат қилганларини эшитдилар. Расулуллоҳ ﷺ Аллоҳга ҳамд ва мақтовлар айтиб, сўнг дедилар: «Аллоҳга қасамки, мен бир кишига бераман бир кишини қолдираман. Қолдирган кишим, мен берган кишимдан яхшироқдир. Лекин мен уларнинг қалбларида жазаваланиш ва душмандан қўрқоқликни кўрганлигим учун бу қавмларга мол бераман. Ва мен Аллоҳ уларнинг қалбларида беҳожатликни ва эзгуликни қўйган қавмларни шу хислатларига топшириб қўяман», дедилар».
Қалбларини улфат қилинадиган кишиларга мусулмон бўлсаларгина закот берилади. Агар кофир бўлсалар, Расулуллоҳ ﷺ Яманга юборган вақтларида Муозга: «Аллоҳ бойлардан олинадиган ва камбағалларга бериладиган молларидан закотни уларга фарз қилганини билдир» деган сўзларига кўра, кофирга садақотдан берилмайди.
Бу синфга нима учун берилаётгани сабаби мавжуд бўлгандагина закотдан ажратиб берилади. Ислом азиз бўлиб тарқалгандан кейин Абу Бакр р.а. ва Умар р.а. закотдан уларга беришдан бош тортганларидек, бирор истисно бўлмаса, уларга закот берилмайди.
5. Риқоб. Қуллар. Мукотабга (агар уларни қуллигидан озод қилиш учун маълум пул миқдорига келишиб олинган бўлса) закот берилади. Агар улар мукотаб бўлмасалар, балки қул бўлсалар, уларни сотиб олиб озод қилинади. Бугунги кунда эса қуллар йўқ.
6. Ал-Ғоримувна. Улар орани ислоҳ қилиш, хун пулини тўлаш ёки ўзларининг хос манфаатини ўташ учун қарз олган қарздорлар.
Орани ислоҳ қилиш ёки тўловларни тўлаш учун қарз олган кишиларга, улар бой ёки камбағал бўлсалар ҳам, закотдан берилади ва уларнинг зиммаларидаги қарзлари қанча бўлса, шунча пул берилади. Анасдан ривоят қилинади, Набий ﷺ «Сўраш 3 кишига: ўта камбағал кишига, кўп қарздор кишига ва одам ўлдирган кишига (дия тўлаш учун) ҳалол бўлади», дедилар. Қабийса ибн Махориқ ал-Ҳилолийдан ривоят қилинади: «Қарздор бўлиб Расулуллоҳ ﷺдан қарзни узиш учун пул сўрагани келдим. Набий ﷺ «Бизга садақа келгунча кутиб тургин, сенга садақадан беришга буюрамиз», дедилар. Сўнг «Эй, Қабийса, сўраш 3 кишининг бири учун ҳалол бўлади, яъни қарздор киши қарзига етарли пулни сўраши ҳалол бўлади, сўнг бир кишининг молига мусибат тушган бўлса, зарурий эҳтиёжини қоплагунгача ёрдам сўраш унга ҳалол, яна бир киши йўқсилликдан қийналган, ҳаттоки қавмидаги ақлли 3 киши: «фалончи»га йўқчиллик етди, деса сўраш ҳалол бўлади. Мана бундай кишига ҳам зарурий эҳтиёжини қондиргунича сўраш ҳалол бўлади. Эй, Қабийса, булардан ташқари кишиларнинг сўраши ҳаром. Сўровчи ҳаром еган бўлади», дедилар.
Хос манфаатларини ўташ учун қарз олган кишиларга, агар улар камбағал бўлсалар ёки камбағал бўлмасалар-да қарзларини ўтай олмайдиган даражада бўлсалар, қарзларини узиш учун уларга закотдан берилади. Аммо улар қарзларини тўлашга қодир бўладиган бой бўлсалар, закот уларга ҳалол эмас. Уларга закотдан берилмайди.
7. Фи сабилиллаҳи. Яъни жиҳод ва жиҳодга лозим бўлган армия (қўшин) тайёрлаш, корхоналарни қуриш ва қуролсозлик. Қуръонда «фи сабилиллаҳи» келган ўринда жиҳоднигина билдиради: Жиҳод ва жиҳодга лозим бўлган нарсаларга закотдан ажратилади. Буни миқдор билан белгиланмайди. Закотга ҳақли бўлганларнинг манфаатидан келиб чиқиб, халифанинг раъйига кўра, жиҳодга закотнинг ҳаммаси ёки бир қисми берилиши жоиз бўлади. Абу Саъийддан ривоят қилинди. Расулуллоҳ ﷺ «Садақа бойга ҳалол бўлмайди, фақат агар у Аллоҳ йўлида бўлса (яна бир ривоятда) Аллоҳ йўлидаги мужоҳидга ҳалол бўлади», дедилар.
8. Ибнус-Сабийл. У шаҳригача етиб олишга мол топа олмаётган, сафари давомида йўлда қолиб кетган киши. Шаҳрига етиб олиши учун йўл ҳақига етарли миқдорда закот берилади. Расулуллоҳ ﷺнинг: «Садақа бой учун ҳалол бўлмайди, фақат Аллоҳ йўлидаги ёки мусофир кишига ҳалол бўлади», деган сўзларига биноан ўз шаҳрида бой бўлса ҳам мусофирга закот берилади.
Оятда зикр қилинган саккиз синфдан бошқага закот берилиши ножоиз. Закот масжид, касалхоналар қуриш, хайрия жамияти ёки уммат ва давлат манфаатлари учун берилмайди. Чунки закот бошқалар шерик бўлмайдиган мазкур саккиз синфга хос мулкдир. Расулуллоҳ ﷺ ва тўғри йўлда юрган халифалар шундай қилишган.
Закотда бу синфлар манфаатини рўёбга чиқарадиган фикр салоҳияти халифага оид бўлади. Фақат халифа закот беришда бу синфларнинг баъзисини чеклаши жоиз бўлганидек, фақат унинг раъйига қараб закотни саккиз синфга тарқатиш ҳам жоиз бўлади. Агар жамиятда бу синфлар бўлмаса, ҳожат туғилганда сарф ўринларига сарф қилиш учун байтулмолда садақотлар девонида сақланади. Садақа ҳақида Ибн Аббосдан ривоят қилинади. Ибн Аббос: «Бу саккиз синфдан қайси бирига сарф қилсанг ҳам бўлаверади», дедилар. Ато, Ҳасан ҳам шу сўзни гапирган. Молик: «Садақот тақсимлашда биз ихтилоф қилмаганмиз. Бу волийнинг ижтиҳодига биноан бўлади. Синфлардан қайси бирида ҳожат ёки адад бўлса, ўзи раъй қилган миқдорда ўша синфни афзал кўради», дедилар.
Ҳизб ут-Таҳрирнинг Ўзбекистондаги матбуот бўлими
06.12.2022й
