Халифалик Давлатида моллар
Халифалик Давлатида моллар
Солиқлар
(2)
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيم
5. Умматга қулайликлар яратиш ва уни умматда бўлиши зарур, деб эътибор қилинадиган ва унинг йўқлиги сабабли умматга зарар етадиган умумий йўллар, мадраса, мактаб, шифохона, масжидлар ва сувларни кўпайтириш ва шулар каби қулайликларга сарфланадиган нафақалар. Шу ишларга сарфлаш байтулмолда мол бўлса ҳам, бўлмаса ҳам лозим ҳақлардан, деб эътибор қилинади. Агар байтулмолда мол бўлса, бу қулайликларни барпо қилиш учун байтулмолдан сарфланади. Мол бўлмаса, бу қулайликларга сарфлашнинг вожиблиги умматга кўчади. Чунки бу қулайликларга сарфлаш мусулмонларга вожибдир. Бу қулайликларни бажармаслик умматга зарар етказади. Расулуллоҳ ﷺнинг «Зарар ва зарар билан муомала қилишлик йўқ» ва «Кимки зарар берса, Аллоҳ унга зарар берур ва ким қаршилик қилса, Аллоҳ унга қаршилик қилур» деган сўзлари сабабли умматдан ва давлатдан зарарни кетказиш вожиб бўлади.
Байтулмолда мол бўла туриб давлат байтулмолга нафақа қилиш лозим бўлган нафақалар учун солиқ солиши жоиз эмас. Буни мисоли давлат манфаатларни кўзлаб барпо қиладиган, уни барпо қилмасликдан умматга ҳеч қандай зарар етмайдиган йўл бўла туриб иккинчи йўлни очиш, уни обод қилиш ёки асосийси бўла туриб иккинчи даражадаги мадраса, шифохона ёки заруратсиз йўлни кенгайтириш ёки никель, спирт ишлаб чиқариш учун завод қуриш ё тижорат кемалари учун ҳавза қуриш ва шулар каби буларни қурмаслик сабабли умматга зарар етмайдиган ишлаб чиқарувчи корхоналарни қуриш каби давлат барпо қиладиган қулайликларга сарфланадиган нафақалардир. Албатта давлат бу барча ишларни байтулмолда – бажармаслик сабабли умматга зарар етадиган жиҳатларни нафақасидан – ортиқча мол бўлгандагина барпо қилади. Агар байтулмолда мол бўлмаса, бу иккинчи даражали қулайликларнн барпо қилиш учун солиқ солиш жоиз эмас. Чунки буларни барпо қилмаса умматга зарар етмайди. Шунинг учун ҳам буларни барпо қилиш умматга вожиб эмас.
Шунга кўра, агар байтулмолда мол бўлса, зарурий қулайликларни барпо қилишга сарфланади, мол бўлмаса, бу зарурий қулайликларни барпо қилиш учун етадиган миқдорда солиқ солинади.
6. Очарчилик, зилзила, тўфон, душманнинг ҳужумидан иборат бўлган фавқулодда ҳолатларнинг нафақалари. Бўлиши кутилмаган мана бундай ишларга нафақа қилиш байтулмолда мол бўлсин бўлмасин лозим бўлган ҳақлардандир. Агар байтулмолда мол бўлса, бу ҳолатларга сарфланади. Агарда мол бўлмаса, дарҳол кечиктирилмасдан мол жамлаш мусулмонларга фарз бўлади. Агар нафақани кечиктириб юборишдан зарар етишидан қўрқилса, содир бўлган фавқулодда ҳолатлар учун нафақа қилишга кифоя қиладиган миқдорда давлат қарз олади ва қарзни мусулмонлардан тўплаган молидан тўлайди. Мусулмонларга мол жамлаш вожиблигининг далили Расулуллоҳ ﷺнинг «Қўшниси очлигини билиб кечани тўқ ҳолда ўтказган киши менга иймон келтирмабди» деган ва «Бирор бир қишлоқ аҳли ичида бирор киши оч ҳолда бўлиб, тонг оттирса, улардан Аллоҳнинг аҳди кўтарилди» деган сўзларидир. Бу ҳадислар очарчиликларга нисбатандир. Аммо зилзила, тўфонларга келсак, ночорларга, муҳтожларга ёрдам бериш, мусулмонлардан зарарни кетказиш вожиблигининг далиллари, мусулмонларнинг мол сарфлашларининг вожиблигига далил бўлади.
Мана булар, мусулмонларнинг байтулмолида мол бўлмаган ҳолатда ва байтулмолни доимий киримлари ва умумий мулкчиликни ҳимоя киримлари кифоя қилмаган ҳолатда, давлат нафақа қилиш учун мусулмонларга солиқ соладиган жиҳатлардир.
Солиқлар мусулмонларни асосий ва иккиламчи эҳтиёжларидан ортган нарсалардан маълум миқдорда олинади. Кимни ҳузурида асосий ва иккиламчиларидан ортиқча моли бўлса солиқ олинади, бўлмаса олинмайди. Чунки Расулуллоҳ ﷺ «Садақани энг афзали беҳожатлик ортидан қилинган садақадир» деб айтганлар. Беҳожатлик бу киши ўз ҳожатларини қондиришга етарли миқдордир, Жобир Расулуллоҳ ﷺдан ривоят қилиб айтадики: Расулуллоҳ ﷺ, «Нафақани ўзингга, сўнгра нафақаси вожиб бўлган кишиларга бер», дедилар. Расулуллоҳ ﷺ нафақаси вожиб бўлган кишиларни кишининг ўзидан кейинга қўйдилар. Солиқ ҳам шу кабидир. Аллоҳ Таоло айтадики:
وَيَسْأَلُونَكَ مَاذَا يُنفِقُونَ قُلْ الْعَفْوَ
– “Сиздан нималарни эҳсон қилишни сўрайдилар (ўзингиздан) ортганини деб жавоб беринг”, (Бақара:219)
яъни нафақа қилишда машаққат бўлмаган, ҳолидан ортиқча нарсани. Солиқ ҳожат-эҳтиёжларга кирувчи эмас, балки эҳтиёжлардан ортган барча нарсалардан олинади.
Солиқлар юқорида зикр қилинган жиҳатларга лозим бўлган нафақаларга ожизлигини бартараф қилиш учун етарли ва ҳожатга яраша миқдорда фарз қилинади. Солиқ солишда одамларнинг бойликлари ёки бойлик олдини олиш ёки байтулмолнинг киримларини ошириш риоя қилинмайди, балки фақатгина юқорида зикр қилинган жиҳатларга лозим бўлган нафақаларни қоплашга етадиган миқдор риоя қилинади. Бу миқдор ортиқча олинмайди. Чунки бу миқдордан ортиқча олиш мусулмонларга бериш вожиб бўлмагани учун зулмдир. Зулм эса, қиёмат кунининг зулматларидандир.
Давлатга воситали солиқларни, шунингдек, маҳкамаларнинг расм-русум шаклларига ёки давлатга тақдим қилинган талабларга ёки ерни сотиш ва уни қайдлаш муомалаларига ёки ёпиқ биноларга, торозуларга ва бундан бошқа солиқларни солиш жоиз эмас. Чунки бу каби солиқлар ундан қайтарилган зулм ва Расулуллоҳ ﷺнинг «Макс аҳли дўзахдадир» ва «Макс олувчи жаннатга кирмайди», деган максдандир.
Ҳизб ут-Таҳрирнинг Ўзбекистондаги матбуот бўлими
11.09.2022й
