Халифалик Давлатида моллар
Халифалик Давлатида моллар
Пулларни чиқариш
(1)
بسم الله الرحمن الرحيم
Ҳар бир давлат муайян нарсадан иборат бўлган ва бошқа нарсалар ва меҳнат унга нисбат бериладиган ва унга қиёсланадиган асос қилган, уни ўзгармас чекланган меъёр ва вазн билан ўзига хос услубда ва муайян шаклда уни қолиплайдиган муайян бирликни олишга келишиб олишган. Жамиятлар қадим замонлардан бери қиёсий бирликни ўз қийматига эга бўлган нарсалардан олишда давом этиб келди. Одамлар тилла ёки кумушни ҳамма замонларда зотий қиймати бўлгани учун мато ва хизматларнинг қийматига миқёс қилиб олдилар. Улар тилла ёки кумушдан чекланган муайян меъёр ва вазн билан хос услубда ва аниқ шаклда пул бўлагини зарбладилар,
Тилла ёки кумуш бирлигини ўз пули учун асос қилиб олган давлат маъдан низомида юрувчи бўлади. Агар давлат тилла бирлигини ўзига пул қилиш учун зарблайдиган пулига асос қилиб олса, тилла қоидасида ёки тилла низомида юрувчи бўлади. Агар давлат кумуш бирлигини ўзига пул бўлиши учун зарблайдиган пулига асос қилиб олса, кумуш қоидасида ёки кумуш низомида юрувчи бўлади. Агар давлат тилла ва кумушни ёнма-ён ўзи зарблайдиган пулига асос қилиб олса, тилла ва кумуш қоидасида ёки 2 маъдан Низомида юрувчи бўлади.
Мато ва меҳнатни қоғоз пулларга алмаштирадиган давлат қоғоз пул низомида юрувчи бўлади. Агар у босаётган ва ўзи учун пул қилаётган қоғоз тилла ёки кумушга бадал бўлса, давлат бадал қоғоз пул низомида юрувчи бўлади. Агар давлат босаётган ва уни ўзи учун пул қилаётган қоғоз пул қийматидан муайян нисбатга тенг келадиган тилла ёки кумуш қопламаси бўлса, расмий қоғоз навларидан бўлган қоғоз пул низомида юрувчи бўлади.
Давлат босиб чиқараётган қоғози тилла ёки кумушга бадал бўлмаса, бу пулнинг тилла ёки кумушдан қопламаси бўлмаса, бундай давлатга мажбурий қоғоз низомида юрувчи, деб эътибор қилинади.
Румоний давлат меъёр ва вазни чекланган тилладан бўлган ўзгармас бирликни ўз пули учун асос қилиб олди, бу бирлик асосида муайян шаклда тилла пулларни зарблаб чиқарди. Шу билан румонийлар тилла қоидасини олган ва қолипланган тилла низомида юрган давлатлардан бўлди.
Сосоний давлати кумуш бирлигини ўз пули учун асос қилиб, уни 3 та вазнда қилди. Кумуш дирҳамларини махсус безак билан ишлаб, хос кўриниш ва муайян шаклда қолиплади. У қолипланган кумуш пулни айланишга ташлаб, қолипланган кумуш Низомида юрди.
Мусулмонлар эса, тилла ва кумуш бирлигини ўзларидаги пул учун асос қилиб олдилар. Уларни ёнма-ён ишлатдилар. Лекин улар византий динорлар ва кисровий дирҳамлардан ҳам фойдаланар эдилар. Улар Расулуллоҳ ﷺ замонларидан то Абдулмалик ибн Марвон даврларигача ўзларига хос пул чиқармаганлар. Абдулмалик ибн Марвон ўз даврида хос Исломий безаклар билан нақшлаб, хос услуб ва муайян шаклда Исломий пул зарб қилди ва унга шаръий дирҳам ва динор вазни билан кумуш ва тилла бирлигини асос қилиб олди. Шу билан мусулмонлар тилла ва кумуш қоидасида, яъни 2 маъдан қоидасида юрдилар. Аббосийлар ҳукмронлигининг сўнгги даврида ва Мисрдаги Атобика даврида мусулмонлар тилла ва кумуш билан бирга мисни зотий қиймати озроқ деган эътибор билан кичкина нарсаларни сотиб олиш учун ундан пул қолипладилар. Мис пул тилла ва кумушга бадал бўлмаган ва ўзининг қийматига таянган. Атобика замонида тилла ва кумуш камайиб кетиб, улар мис билан барча қиймати арзон матоларни сотиб ола бошладилар.
Дунё XX асрнинг аввалларигача қолипланган низом асосидаги тилла ва кумуш қоидасида юриб келди. Ҳар бир давлат, мустамлакачи буюк давлатлар ҳам, қарийб биринчи жаҳон уруши давригача тилла ва кумуш қоидасидан воз кечиб, мажбурий қоғоз пулларни ўзи учун пул қилиб олгунга қадар, ўзгармас, чекланган вазн ва меъёр билан ўзига хос муайян услубда ва шаклда тилла ёки кумуш пулини қолиплар эди.
Мана булар пулни чиқариш ва мусулмонлар чиқарган пулнинг, пулни чиқаришдаги шаръий ҳукмнинг воқесидир.
Шуларга биноан, Расулуллоҳ ﷺ ва халифалар даврларида шундай бўлгани каби мусулмонларнинг пуллари тилла ва кумуш бўлиши ҳамда Халифалик Давлати тилла ва кумуш қоидасида, яъни 2 маъдан қоидасида юриши лозимдир. Халифалик Давлати тилла динор ва кумуш дирҳамларини олий меъёрга эга соф тилла ва кумуш моддасидан қоплаши, Халифалик Давлатига хос, Исломий услуб ва муайян шаклда тилла динор вазнини шаръий динор вазни, яъни мисқол вазни қилиши лозим. Бир динорни 4,25 грамм вазн билан қоплаши лозим. Кумуш дирҳам вазни 7 вазн деб номланган, яъни кумушдан 10 дирҳам 7 мисқол вазнига тенг бўлган шаръий дирҳам вазнида қилиш ва дирҳамлардан бир дирҳамни 2,975 грамм вазн билан қолиплаш лозим.
Ҳизб ут-Таҳрирнинг Ўзбекистондаги матбуот бўлими
20.02.2023й
