Халифалик Давлатида моллар
Халифалик Давлатида моллар
Маъдан низоми
بسم الله الرحمن الرحيم
Маъдан низоми асосий пул бирлиги 2 хил маъдандан тузилган низомдир. Маъдан низомида асосий пул бирлиги битта маъдан ёки икки маъдандан ҳосил бўлган бўлади.
Ягона маъдан низоми
Бу маъданга оид пул низоми битта тилла ёки кумуш маъданга суянади. Бу Низом уч шаклда ўз аксини топиши мумкин:
1. Қолипланган-зарбланган тилла ёки кумуш Низоми.
2. Эритилган тилла ёки кумуш Низоми.
3. Тилла ёки кумуш билан айирбошлаш Низоми.
Зарбланган тилла ва кумуш низоми
Бу Низомда муайян ўзгармас вазнлар билан зарбланган кумуш ёки тилла бўлаги айланиб юради. Тилла ёки кумуш бўлакчасининг ўзи айланиш воситасидир. Гоҳо тилла ёки кумуш бўлакларининг ёнида тилла ёки кумушни тўла ифодалайдиган, ҳар қандай вақтда тўсиқсиз алмаштириладиган тилла ёки кумушдан бадал қоғозлар ҳам айланади.
Тилла ёки кумуш ёмбилари низоми
Бу Низомда давлат ёки давлатнинг марказий банки тилла ёки кумушнинг зарбланган бўлакларини муомаладан олиб, тилла ёки кумуш ёмбиларини ўз хазинасида сақлайди ва айланишга ташлайдиган тилла ёки кумуш бадалига қоғоз пул чиқаради. Уни тилла ёки кумушга алмаштириш мумкин бўлади. Лекин давлатлар ёмбилар Низоми билан ишлаётган вақтда тилла ва кумушни қоғоз пулга эркин алмаштиришни чеклаб, ҳар бир инсон сотиб олмаслиги учун катта ҳажмдаги ёмбиларни қўяди. Эҳтиёт учун заҳирада сақлаб қўйилган тилла ёки кумушни муҳофаза қилиш, тўлов мувозанатида ҳар қандай камчиликни ундан қоплаш, айниқса, ташқарига чиқиб кетишига йўл қўймаслик каби чора ва тадбирларга эътибор беради. Шу билан бирга, пулни идора қилишни ҳамда тилла ва кумуш ҳаракатларини назардан қочирмайди.
Тилла ёки кумуш билан айирбошлаш низоми
Бу Низомни қабул қилган мамлакат пул бирлиги тилла ёки кумуш билан чегараланмай, бошқа юртнинг тилла ёки кумуш низомида юрадиган пули билан боғлангани билан ажралиб туради. Шунингдек, бу низом тобе ўлканинг пулини тилла ёки кумуш қоидасида юрадиган эргаштирувчи (яъни мустамлака қилувчи) давлатнинг пули билан алоқасида кўринади. Масалан, Сурия ва Ливан пуллари, Франциянинг ҳукмронлик кунларида унинг пулига боғлиқ бўлган. Миср ва Ироқнинг пули инглизлар ҳукмронлиги остида бўлган кунларида инглизлар пули билан боғлиқ бўлган.
Икки маъдан низоми
Бу Низомни асосий пули 2 бирлик: тилла ва кумушдан ҳосил бўлади. Бу низомда уларнинг биттасини иккинчисига қиёслаш ва алмаштириш қийматини билиш учун тилла ва кумуш бирлиги орасида вазн ва меъёрдаги ўзгармас нисбатни аниқлаб олиш лозим. Бу низомда тилла бирликларининг бўлаги кумуш бирликлари бўлаги ёнида айланади. Давлатлардан баъзи бири улар орасидаги айирбошлаш баҳоси ўзгармас бўлиши учун тилла бирлигини кумуш бирлигига айирбошлашга қонуний нисбат белгилаб олган.
Тилла ва кумуш низомини олиш тилла ва кумушдан бўлган асосий пул бирлигини ўзгармас муайян меъёр ва вазн билан чегаралаб олишни, одамларга тўсиқ қўймасдан тилла ва кумушни сотиб олишни, сотишни, уларни четдан олиб келишни ва четга чиқаришни, одамлар ихтиёрига ташлаб қўйишни, хорижий тижорат амалларини осонлаштириш учун бошқа пулларни тилла ва кумушга алмаштириш, тилла ва кумушни ўша пулларга алмаштириш имкониятини одамларга тўла таъминлаб берилишини, инсонларга тилла ва кумуш ёмбиларини, давлат ичидаги зарбхона оладиган озгина қиймат эвазига тангаларга айлантиришни, тилла ва кумуш тангаларни ёмбиларга айлантириш имконини яратиб беришни тақозо қилади.
Ҳизб ут-Таҳрирнинг Ўзбекистондаги матбуот бўлими
15.01.2023й
