Такфир балоси

Такфир балоси
بِسْمِ اللَّـهِ الرَّحْمَـٰنِ الرَّحِيمِ
Матнларнинг қатъий ва қатъий бўлмаган турлари
2-қисм
Пайғамбар Муҳаммад ﷺнинг Аллоҳ Таолонинг номидан сўзлаган ҳамма нарса ваҳийдир. Бу ҳақда Аллоҳ Субҳанаҳу ва Таоло шундай дейди:
وَمَا يَنطِقُ عَنِ ٱ لۡهَوَىٰٓ ٣ إِنۡ هُوَ إِلَّا وَحۡيٞ يُوحَىٰ ٤
«У ҳаводан нутқ қилмас. У (Қуръон) ваҳийдан бошқа нарса эмас”. (Нажм: 3,4)
Пайғамбар ﷺга ваҳий Қуръон ва Суннат шаклида туширилган. Қуръон билан Суннат ўртасидаги фарқ шунда-ки, Қуръон Аллоҳ Таоло тарафидан Пайғамбар Муҳаммад ﷺга лафзлар ва маънолар шаклида туширилган ваҳийдир, яъни Қуръондаги лафзлар ва маънолар тўғридан-тўғри Аллоҳ Таолодандир. Суннатнинг маъноси эса, Аллоҳ Таоло тарафидан Пайғамбари ﷺга сингдирилган маънолар бўлиб, бу маънони Пайғамбар ﷺ ўз сўзлари, амаллари ёки сукутлари билан баён қилиб беришидир.
Тўғридан тўғри Пайғамбар ﷺнинг ўзларидан эшитганлар учун у Зот ﷺнинг сўзлари иймон ва ақида бўлади, чунки у Пайғамбар ﷺнинг ўзларидан эшитди. Пайғамбар ﷺдан бир кишининг бошқасига ривоят қилишига келсак, у ҳолда Пайғамбар ﷺдан ривоят қилинган сўзларга эътибор қаратиб, уни ўрганиб чиқиш керак. Агар Пайғамбар ﷺдан ривоят қилинган сўзлар, табиатига кўра аниқ ва қатъий бўлса, у ҳолда ақидага айланади, чунки буларнинг барчасига ишониш Муҳаммад ﷺнинг Пайғамбар эканлигига ишониш демакдир.
Пайғамбар ﷺдан ривоят қилинган ҳадислар бирор нарсага ишонишни талаб қилиб ёки гап бирор ҳукмга таълуқли бўлиб, ривоят қатъий бўлса у ҳолда бу ақида жумласидан бўлади.
Пайғамбар ﷺдан келган нақллар бир неча турларга ажратилади. Бу ҳақда бу фан илмининг олимлари “Ҳадис фани” китобида очиқлаб беришган. Аслида олимлар бирор бир нарсани кашф қилмадилар, фақат улар аниқ ва равшан бўлган нарсаларни қайд этдилар, холос. Улар шундай дейишди: “Ҳадислар ривоят қилинишига кўра беш турга бўлинади:
1 – ривоятига кўра аниқ ишончли бўлган
2 – ривоятига кўра аниқ ишончсиз бўлган
3 — бу турдаги ҳадисларнинг ишончли эканлигини эҳтимоли кўпроқ
4 — бу турдаги ҳадисларларнинг ишончсиз эканлигини эҳтимоли кўпроқ
5- бу турдаги ҳадисларда рост билан ёлғонни ажратиш қийин бўлганлигидан ҳеч бир турга хослаб бўлмайдиган”.
Юқорида эслатиб ўтилган бешта турдаги ҳадислардан уч тури Шариатда қабул қилинмайди, далил сифатида эътиборга олинмайди:
Биринчиси – ривоятда ёлғон аниқ тасдиқланса, албатта инкор қилинади.
Иккинчи — турдаги ривоятда ростдан кўра ёлғон кўпроқ бўлгани учун инкор қилинади.
Учинчи — турдаги ҳадисларнинг ривоятида ёлғон билан ростни ажратиб бўлмаганлигидан инкор қилинади.
Фақат икки турдаги ҳадислар қолди: биринчиси ривоятига кўра қатъий тасдиқланган ишончли; иккинчиси ривоятида ёлғондан кўра рост кўпроқ бўлган ҳадислар ишончли саналади. Ушбу икки тоифадаги ҳадислар Шариатда тан олинган бўлиб, мусулмонларга уларнинг орасидаги барча тафовутларни ҳисобга олган ҳолда таянишлик буюрилган. Қатъийлиги танқидга учрамаган, ишончлилиги юз фоиз тасдиқланган саҳиҳ ҳадисларнинг ривоятига келсак, уларнинг Аллоҳ Таолодан тарафиданми ёки Пайғамбар ﷺ тарафидан ривоят қилинганми фарқи йўқ, улар иймон билан бевосита боғлиқдир. Чунки бундай ҳадислар Муҳаммад ﷺнинг Аллоҳ Таолонинг Пайғамбари эканлигига иймон, Қуръоннинг эса Аллоҳ Таолонинг сўзлари эканлигига иймон деб баҳоланади. Бундан келиб чиқадики, Қуръондан келтирилган ҳамма нарса қатъий бўлиб, энг ишонарли бўлганлигидан ақида саналади. Буларнинг барчасини ёлғон дейишлик куфр ҳисобланади.
Юқорида айтилганлар Қуръон таркибига тегишли бўлиб, Қуръон бутун бир шаклда бизга тавотур йўли билан етиб келган. Яъни Қуръон аввал Пайғамбар Муҳаммад ﷺга ваҳий қилинган, Пайғамбар ﷺ Жаброил а.с.дан қандай эшитган бўлсалар шу тарзда бир гуруҳ инсонларга ўқиб берганлар, улар эса ўз навбатларида кейинги авлодларга етказдилар. Бу эса Қуръонда хато йўқлигига ва ўзгартирилмаганига асос бўлади. Қуръон тавотур йўли билан сўзма сўз, ҳарфма ҳарф нақл қилингани учун, юз фоиз ишончли ҳисобланади.
Пайғамбар ﷺнинг Суннатларига келсак, шундай ривоятлар бор-ки, ишончлилиги жиҳатидан ҳеч қандай шубҳа йўқ, уларни ичида ёлғон бор деб тахмин қилиш мумкин бўлмаган ҳадислардир. Бундай Суннатнинг ишончлилигини тасдиқлаш Муҳаммад ﷺнинг Аллоҳнинг Пайғамбари эканлигини тасдиқлаш ҳисобланади. Бу Суннат шундай ўлчов-ки, унинг ёрдамида инсонларни кофир ва мўъминларга ажрата олиш мумкин, албатта бу нарса ҳадисларнинг мавзуларини яхшилаб ўрганиш ортидан келади. Масалан, бомдод намозининг суннати Исломдан деб ҳисоблаш, бу ҳақда хабар берган ҳадислар бизгача тавотур йўли билан келган, ўз навбатида буларни инкор этиш куфрга олиб келади. Бундан фарқли равишдаги шом намозининг суннати ҳақидаги хабар бизга оҳад йўли билан келганлиги учун уни инкор қилиш куфрга эмас, гуноҳга олиб боради.
Ишончлилигига фақат тахмин бўлган ривоятларга келсак, (ғалабат аз-зонн) яъни гумонда ғолиб бўлган бу ривоятлар бизга ишончли, сўзларида ёлғон аралашмаган инсонлардан келган. Бу инсон адолатида собит бўлишлиги керак.
Ҳадисларни бизларга етказувчи ровийларда икки хислат мавжуд бўлиши шарт:
биринчиси — у одил бўлиши керак, фосиқ бўлмаслиги, ёлғончи бўлмаслиги керак;
иккинчиси – хотираси кучли бўлиши керак, ўзи ривоят қилган ҳадисни аниқ ва равшан айтиб бера олиши билан бирга зобит бўлиши керак.
Одил ва зобит ровийлардан бизгача етиб келган ривоятлар жумҳур уламолар тарафидан “ишончли” деб аталсада, у тўлиқ ишончли бўла олмайди, чунки у яқийнни ифодаламайди. Агарда бизда ҳадиснинг ровийси одил, содиқ, ростгўй, зобит эканлигининг тахмини бўлса ҳам, бу тахмин хабарга қатъийлик даражасини бера олмайди. Чунки Пайғамбар Муҳаммад ﷺдан ташқари барча инсонлар маъсум эмаслар, бу эса хато қилиш эҳтимоли борлигини билдиради.
Жумҳур уламолар одил, содиқ, тақводор бўлган ровийларнинг шу хислатларини ҳисобга олиб, уларнинг қилган ривоятларида ишончлилик эҳтимоли кўпроқ деб ҳисоблайдилар. Бу эса, мазкур хабарларни тўғри деб қабул қилган ҳолда, уни қатъийлик даражасига олиб чиқмасликни билдиради. Ҳамда бу ривоят амал қилишликда ҳадис матнига кўра далил вазифасини ўтайди.
Агар Пайғамбар ﷺнинг ҳадисларига қарасак, у Зот ﷺнинг сўзлари, амаллари, тақрирларини ифодалаган ҳадисларнинг кўп қисми бизга қадар оҳад йўли (озчилик кишилар) билан етиб келган. Улар тўғри деб қабул қилинади, шаръий ҳукмларда қўлланилади, амал қилиш вожиб бўлади. Шаръий ҳукмларнинг кўп қисми шундай далилларга таяниб ишлаб чиқилади. Ишончлилигига фақат тахмин бўлган ривоятларда гумонда ғолиб бўлганлиги унинг моҳиятини кўрсатиб беради.
Юқорида баён қилинганлардан сўнг такфир мавзусига қайтадиган бўлсак, кўпгина мусулмонлар тузатиб бўлмайдиган хатога йўл қўяётган бир тафсилот бор. Яъни, улар оҳад ҳадисларга мурожаат қилишиб уларни қатъий ҳақиқат даражасига олиб чиқишди, асосида қатъийлик ётиши керак бўлган ақиданинг қисмларига айлантиришди. Ақида сингари уларни иймон даражасига кўтаришди. Шу тариқа улар катта хатарга йўлиқишди – бу такфир (куфрда айблаш) масаласидир.
Аҳмад ал-Қасос
Халифалик давлатини тилларингизга жойлаган Аллоҳга ҳамдлар бўлсин!
Ғарбнинг фисқ-фасод омили бўлмиш лойиҳаларини амалга оширишда Халқаро меҳнат ташкилотининг роли
Насроний ва кофирларни байрамлари билан табриклаш тўғрисидаги саволга жавоб
Республика президентлиги сайловлари ҳукми