ХАЛИФАЛИК ДАВЛАТИ ЖИҲОЗИ
ХАЛИФАЛИК ДАВЛАТИ ЖИҲОЗИ
(Бошқарув ва идора)
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيم
Тўққизинчи: Қозилик
(3)
Қозиларнинг шартлари
Қозилик қиладиган одам мусулмон, ҳур, болиғ, оқил, адолатли, фақиҳ, ҳукмларни воқеаларга туширишни биладиган бўлиши шарт. Мазолим (шикоятлар) қозиси худди қозилар қозиси каби бу шартлардан ташқари эркак ва мужтаҳид бўлиши ҳам шарт. Чунки унинг иши қозилик қилиш ва ҳукм чиқаришдир. У ҳокимнинг устидан ҳукм чиқаради. Унга нисбатан шариатни татбиқ этади. Шунинг учун у юқоридаги шартлардан ташқари эркак ҳам бўлиши шарт. Бунинг устига у мужтаҳид ҳам бўлиши шарт. Негаки, кўриб чиқилаётган шикоятларда ҳокимнинг Аллоҳ нозил қилган ҳукмлар билан иш олиб бормаётгани, масалан, бирон ҳукмни шаръий далилсиз чиқаргани ёки келтирган далили ҳодисага мос келмаганлиги кўрсатилган бўлиши ҳам мумкин. Бундай шикоятни эса, фақат мужтаҳидгина ҳал қила олади. Агар мужтаҳид бўлмаса, ўз ишини билмайдиган қози бўлади. Бу эса, ножоиз ва ҳаром ишдир. Шунинг учун у ҳокимлик ва қозилик шартларидан ташқари мужтаҳид ҳам бўлиши шарт.
Қозиларни тайинлаш
Қози, муҳтасиб, мазолим қозисини ҳамма юртларга ҳамма масалалар бўйича умумий қози қилиб ҳам, айрим жойлар ёки айрим масалалар учун алоҳида қози қилиб тайинлаш ҳам мумкин. Чунки Пайғамбар ﷺ шундай қилганлар. У зот Али ибн Абу Толибни Яман қозилигига, Муоз ибн Жабални Ямандаги бир ноҳия қозилигига, Амр ибн Осни эса, муайян бир масала бўйича қози этиб тайинлаганлар.
Қозиларга мояна бериш
Ҳофиз «Фатҳ»да шундай дейди: «Мояна (иш ҳақи) халифа мусулмонларнинг ишлари билан шуғулланадиган киши учун байтулмолдан ажратган улушдир». Қозилик байтулмолдан иш ҳақи олиш жоиз бўлган ишлардандир. Давлат мусулмонларнинг ишлари билан шуғулланадиган кишиларни ёллайди ва уларга ҳақ ажратади. Давлат томонидан мусулмонларнинг ишлари билан шаръий тарзда шуғулланиш учун ёлланган одам – унинг иши ибодат ёки бошқа бўлишидан қатъий назар – мояна олишга ҳақлидир. Бунга далил Аллоҳ Субҳонаҳу ва Таолонинг закот йиғиш билан шуғулланувчилар учун ҳам улуш белгилаган мана бу оятидир:
وَالْعَامِلِينَ عَلَيْهَا
– “… садақа йиғувчиларга…”. (Тавба:60)
Бурайдадан ривоят қилинган ҳадисда Пайғамбар ﷺ шундай деганлар:
«أَيُّمَا عَامِلٍ اسْتَعْمَلْنَاهُ وَفَرَضْنَا لَهُ رِزْقاً, فَمَا أَصَابَ بَعْدَ رِزْقِهِ فَهُوَ غُلُولٌ»
«Қайси бир ишчини ёлласак ва унга мояна тайин қилсак, шу моянасидан ортиқча олгани хиёнат қилганидир». Бу ҳадисни Абу Довуд, ибн Хузайма ўзининг «Саҳиҳ»ида, Байҳақий, Ҳоким ривоят қилган ва икки шайх шартига кўра ҳам саҳиҳ, деган ҳамда уни Заҳабий маъқуллаган. Мовардий эса «ал-Ҳовий»да айтади: «Қозилик учун ҳам байтулмолдан мояна олиш жоиз. Чунки Аллоҳ Таоло закот йиғиш билан шуғулланувчилар учун ҳам улуш тайинлаган. Умар Шурайҳни қози қилиб тайинлаб, унга юз дирҳам ойлик маош тайин қилган. Халифалик Алига ўтгач, унинг ойлик маошини беш юз дирҳамга кўтарган. Зайд ибн Собит ҳам қозилик қилганига мояна олган». Бухорий таълиқ, яъни изоҳ тарзида ривоят қилади: «Шурайҳ қозилик учун мояна оларди». Ҳофиз таълиққа таълиқ, яъни изоҳга изоҳ тарзида ривоят қилади: «Энди Шурайҳга тўхталадиган бўлсак, Саид ибн Мансур Суфёндан, у Мужолиддан, у Шаъбийдан ривоят қилишича, Масруқ қозилик учун мояна олмас эди, Шурайҳ эса оларди». Ҳофиз «Фатҳ»да шундай дейди: «Ибн Мунзирнинг айтишича, Зайд ибн Собит қозилик учун мояна оларди». Ибн Саъд Нофеъдан ривоят қилади: «Умар ибн Хаттоб Зайд ибн Собитни қозилик ишига олиб, унга мояна тайинлаган». Саҳобалар ва улардан кейингилар қозилик учун мояна олиш жоизлигига ижмо қилишган. Ҳофиз «Фатҳ»да шундай дейди: «Абу Али Каробисий айтадики, саҳобалар ва улардан кейинги барча илм аҳлининг наздида қозилик учун мояна олинса, ҳечқиси йўқ. Барча юрт фуқаҳоларининг қавли мана шу. Улар орасида ихтилофни кўрмадим. Масруқ каби бир нечалари уни макруҳ, деб билишган. Аммо уни ҳаром, деб билган биронта фақиҳни билмайман». Ибн Қудома «ал-Муғний»да шундай дейди: «Умар Муоз ибн Жабал ва Абу Убайдани Шомга юборган пайтида уларга бир мактуб йўллаб, унда ўзинглардан олдин борган солиҳ кишиларни қараб топинглар-да, қозиликка ишга ёлланглар ва уларга кенглик қилинглар ҳамда байтулмолдан етарли мояна ажратинглар, деган».
Ҳизб ут-Таҳрирнинг Ўзбекистондаги матбуот бўлими
15.09.2021й
Халифалик давлатини тилларингизга жойлаган Аллоҳга ҳамдлар бўлсин!
Ғарбнинг фисқ-фасод омили бўлмиш лойиҳаларини амалга оширишда Халқаро меҳнат ташкилотининг роли
Насроний ва кофирларни байрамлари билан табриклаш тўғрисидаги саволга жавоб
Республика президентлиги сайловлари ҳукми