Халифалик Давлатида моллар
Халифалик Давлатида моллар
Ушрлар
(3)
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيم
Ушрлар нималардан ва қачон олинади?
Ушрлар мато бўладими, ҳайвон, экин ёки мева бўладими тури қандай бўлмасин, тижорат молларининг ҳаммасидан олинади, тижорат молларидан бошқа моллардан олинмайди. Шахснинг кийимларига, асбобларига ва ўзи ишлатадиган хос нарсаларига ва таомига ушр олинмайди. Агар бирор шахс ўзи билан кўтариб юрган нарсалари тижорат учун эмаслигини даъво қилса, буни фақатгина ҳужжат билан исботлаши лозим.
Зиммийлар ва куфр диёри тижоратчиларидан фақат чегаралардан ўтувчи тижорат молларидангина ушр олинади. Зиммийлар ва куфр диёри аҳлларининг чегара ичкарисидаги тижоратларидан эса олинмайди, фақатгина сулҳ иттифоқи ёки давлатлар билан бўлган тижорат иттифоқлари чегара ичкарисидаги молдан ушрлар олишни баён қилган бўлса олинади. Чунки зиммий ва куфр диёри аҳлларига закот йўқ. Зиммийлар чегара ичкарисида фақат ўзлари учун жизя, ерлари учун хирож беришади холос, лекин зиммийлар билан сулҳ иттифоқида «Уҳдатул-Умарий»да, яъни Умарнинг битимларида келгани каби аскарларни боқиш ва мусулмонларни меҳмон қилиш каби нарсаларни баён қилган бўлса, зиммийлар жизя ва хирожга қўшимча равишда иттифоқдаги нарсаларни беришади. Куфр диёри аҳллари билан бир хил муомала қилишга, иттифоқ битимларига, уларнинг Ислом диёрига киришларига рухсат бериш шартларига риоя қилиш лозим бўлади. Агар келишилган битимларда Ислом диёри ичида уларнинг тижоратлари учун бирор нарса олиниши шартлашилган бўлса олинади, бўлмаса олинмайди. Мусулмонларга келсак, уларнинг моллари ва тижорат матоларига закот вожиб бўлади.
Ушр бир йилда бир матога бир марта олинади, тижоратчи оширнинг олдидан қанча кўп ўтмасин. Зиёд ибн Ҳадийрдан ривоят қилинган ҳадисда, Зиёд ибн Ҳадийр айтадиларки: «Зиёднинг оталари бир насронийдан ҳар йилда икки марта ушр олар эдилар. Насроний Умар ибн Хаттобга келиб: «Эй, амирул мўминин, ушр олувчингиз мендан ушрни бир йилда икки марта оляпти», деди. Умар р.а. унга: «Бир йилда икки марта олиш жоиз эмас, балки ҳар йили бир марта олиш жоиз», дедилар. Сўнгра насроний Умарга иккинчи маротаба келиб: «Мен насроний чолман», деди. Шунда Умар: «Мен ҳаниф чолман, сенинг ҳожатинг ҳақида ёзиб юбордими», дедилар.
Аммо агар зиммий ва дорул-ҳарбда яшовчи тижоратчи ҳар бор аввалгисидан бошқа, янги мол билан ёки турли хил матолар билан бир неча бор ўтса, у мусулмон кишининг олиб ўтаётган тижорат молининг ҳар бирига закот олингани каби, зиммийнинг олиб ўтаётган ҳар бир янги тижоратидан ушрлар олинади. Агар мусулмон киши тижоратининг закотини берганини айтса, қасами билан ёки ҳужжат билан тасдиқлаши лозим. Чунки закот бир йилда бир мартагина вожиб бўлади. Мусулмон киши олиб ўтаётган тижоратининг закоти учун рубъул ушр (1/4) закот ҳолида олинади.
Мусулмон тижоратчи моли нисобига етса ва унга бир йил айланса, яъни қиймати 20 мисқол тиллага етса (яъни 85 гр. тиллага) ёки 200 дирҳам кумушга (яъни 595 гр. кумуш қийматига) рубъул ушр (1/40) олинади. Агар моли закот нисобига етмаса, ундан бирор нарса олинмайди. Аммо зиммий ва куфр диёрида яшовчидан кўп бўладими ёки оз бўладими тижорат молининг ҳар бирига ушр олинади.
Ушр олувчининг вазифаси нозикдир. Чунки ошир инсонларга зулм қилиш, улардан пора олиш каби иллатларга йўлиқади. Шунинг учун ушр олувчи инсонларга зулм қилиб, уларнинг муомалаларини ёмонлаштирмаслиги, олиши вожиб бўлгандан кўпроқ олмаслиги, очкўз ва порахўр бўлмаслиги, пора эвазига савдогарлардан олиниши вожиб бўлган нарсани камайтириб байтулмол, яъни мусулмонлар ҳаққини зое қилмаслиги учун тақво ва эзгулик аҳлидан бўлиши лозим. Шунингдек, ушр олувчининг ҳолини текшириб туриш лозим бўлади. Кимки вазифасини суистеъмол қилган ҳолда топилса, жазоланади ёки қаттиқ танбеҳ берилади ёки амалдан четлатилади.
Ҳизб ут-Таҳрирнинг Ўзбекистондаги матбуот бўлими
30.07.2022й
