Россия-АСЕАН саммити: сув ичиш учун игна билан қудуқ қазиш ёки дарёдан ҳовучлаб сув ичиш
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيم
Роя газетаси:
Россия-АСЕАН саммити: сув ичиш учун игна билан қудуқ қазиш ёки дарёдан ҳовучлаб сув ичиш
Доктор Муҳаммад Малковий
2016 йил 20 май куни Россиянинг Сочи шаҳрида Россия-АСЕАН (жанубий-Шарқий Осиё давлатлари ассоцияцияси) саммити бўлиб ўтди. Саммит сўнггида «Мавжуд стратегик ҳамкорликни ўзаро манфаат алмашишга асослаш», дея номланган якуний баёноти қабул қилинди ҳамда саммит давомида ўзаро ҳамкорликни мустаҳкамлаш учун кенгқамровли фаолият режаси ишлаб чиқилди. Баёнот бир неча қисмлардан иборат бўлди, жумладан: «мулоқот ҳамкорлигини мустаҳкамлашни давом эттириш», «сиёсат ва хавфсизлик соҳасида ҳамкорлик», «иқтисодий ҳамкорлик», «ижтимоий маданий ҳамкорлик» каби. Бундан ташқари, баёнот айни ҳужжат қарорларини татбиқ этиш механизмига бағишланган қисмни ҳам ўз ичига олди.
АСЕАН гуруҳи 1967 йил Малайзия ва Индонезия ташаббуси билан таъсис этилган. Кейинчалик унга Филиппин, Сингапур, Тайланд, Бруней, Камбоджа ва Вьетнам каби давлатлар ҳам қўшилди. Ўша пайтда бу гуруҳининг таъсис этилиши ортида Британия турган. Кейин эса Америка унга Филиппин, Камбоджа, Вьетнам сингари ўзига тобе давлатларни ҳам тиқиштирди. Шуни таъкидлаш лозимки, 2016 йил феврал ойида Америка билан айни гуруҳ ўртасида ҳам бир саммит бўлиб ўтган. (Роя журналининг 65 сонига қаранг).
АҚШ-АСЕАН саммити билан Россия-АСЕАН саммити ўртасида фарқ бор, албатта. АҚШ-АСЕАН саммити ортида Американинг Хитой нуфузини камайтириш ва унинг Тинч Океанидаги ролини қисқартириш мақсадлари ётади. Россия-АСЕАН саммитидан эса, Россия иқтисодий манфаат кўзлаган бўлиб, айни гуруҳдан янги бозорлар очиш ва молиявий сармоялар жалб қилиш орқали ўзининг ликиллаб қолган иқтисодини қўллаб-қувватлашни мақсад қилмоқда. Зеро, бу гуруҳнинг миллий даромади 2.5 триллион доллардан зиёдни ташкил қилади, савдоси эса халқаро савдо ҳажмининг 3 %га тенгдир. Баёнотда Россия Федерацияси билан АСЕАН ҳамкорлик давлатларининг «ўзаро мулоқот иштирокини тенглик тамойиллари, ўзаро фойда ва муштарак масъулиятлар асосида мустаҳкамлашда давом эттиришлари, шу орқали стратегик ҳамкорлик сари қадам ташлаш, Осиё ва Тинч Океани минтақасида тинчлик, барқарорлик, хавфсизлик, фаровонлик, иқтисодий ўсиш, барқарор ривожланиш ва ижтимоий юксалишга эришишни мақсад қилишгани» қайд этилди.
«Терроризмга қарши кураш» масаласига келсак, саммит қатнашчилари Американинг айни соҳадаги стратегияси атрофида жипслашишга келишишди. Масалан, якуний баёнотда саммитда иштирок этаётган давлатлар раҳбарларининг «терроризмга қарши кураш соҳасида Халқаро Хавфсизлик Кенгаши қарорлари ҳамда БМТнинг халқаро терроризмнинг барча турларига, шунингдек, зўравонлик ва экстремизмга қарши курашни ўз ичига олган стратегияси асосида амалга оширишга, экстремизмга қарши курашнинг воситаси сифатида мўътадилликни тарғиб этишга келишиб олганликлари» баён қилинди. Халқаро Хавфсизлик Кенгаши билан БМТнинг «терроризм»га қарши кураши эса АҚШ томонидан бошқарилиши ҳеч кимга сир эмас, албатта.
Саммитда иштирокчи доиралар ўртасида ҳамкорликни кенгайтириш учун кенгқамровли фаолият режасига оид қарорлар қабул қилингани айтилган бўлса-да, бироқ бу қарорларнинг аксари иштирокчиларнинг ниятлари ва ҳамкорлик йўналишларига оид ноаниқ, тушунарсиз маънога эга. Мисол учун, баёнот муқаддимасида «мулоқот ҳамкорлигини мустаҳкамлашни давом эттириш», деган матнни олсак, бундан иштирокчи давлатларнинг давом этаётган мулоқот йўлида яна ҳамкорликни давом эттиришлари тушунилади. Шунингдек, умумий режаларда келган сўзлар ҳам «томонлар маълумотлар алмашиш ниятидалар», «Москва мувофиқлашувга ҳаракат қилажак» каби конкрет бўлмаган мубҳам иборалардан иборат бўлди. Булар эса Россиянинг бирор сезиларли ютуқларни қўлга киритиш учун базўр қадам ташлаётганига далолат қилади. Россия билан АСЕАН гуруҳи ўртасида 20 йилдан бери муносабатлар давом этаётганига қарамасдан, улар ўртасидаги савдо айрбошлаш 22 миллиард доллардан ортгани йўқ. Бу айни гуруҳ томонидан тайёрланган «Россия ва АСЕАН ўртасида мулоқот» номли ҳисоботдан олинган маълумот. Россия қишлоқ хўжалик соҳасида йилига атиги 1.5 миллион долларлик ҳамкорлик қилади. Шу гуруҳ давлатларига сафар қилувчи рус сайёҳлари 2014 йилда 2.5 миллион сайёҳга етган. Россия билан АСЕАН гуруҳи ўртасидаги алоқалар оқимининг мураккаблашишига айни гуруҳ давлатларидаги Россия сармоядорлиги даражасининг 2013 йилдаги 540 миллион доллардан 2014 йилга келиб 30 миллионга тушиб кетгани энг кучли далил бўлса, ажаб эмас. Айниқса, 2014 йилдан бери нефт баҳосининг пастлаши Россия сармоядорлигининг ортга кетишига олиб келган бўлишининг далили кучлироқдир.
Бунинг муқобили ўлароқ, АҚШ-АСЕАН савдо айрбошлаши ҳажми 220 миллиард доллардан ортади ва Американинг АСЕАНдаги сармоядорлиги ҳам 400 миллиард доллардан, АСЕАНнинг Америкадаги сармоядорлиги 20 миллиард доллардан ошади. Кўриниб турибдики, Россия 20 йилдан буён АСЕАН билан алоқа қилиб келаётганига қарамай, ҳамон ўзаро манфаатларни айрбошлаш йўлида ҳамкорлик ўрнатишга умид қилиб, ҳаракат қилишдан чарчамаяпти!! Бунинг ажабланарли ери йўқ, чунки АСЕАН гуруҳи давлатлари бевосита ва билвосита Америка ҳукмронлигига нишон бўлган. Бинобарин, Россиянинг айни гуруҳни ёриб кириши ёки ўз иқтисодини яхшилаш учун муҳим муносабатларни ўрнатиши Америка манфаатлари ва ҳукмронлиги билан тўқнаш келади. Россия буни яхши тушуниб турибди. Ўз иқтисодини ростлаш ва молиявий кризисдан чиқиб олиш учун айни гуруҳнинг зарурлигини ҳам яхши билмоқда. Зотан, унинг иқтисодига аввало нефт нархининг тушиб кетиши, қолаверса, дунё бозорининг Америка капитал ширкатлари фойдасига ёпилиши сабаб бўлди. Бинобарин, Россия ўз тижоратини айни гуруҳ билан мустаҳкамлашга ҳарчанд уринмасин, Америка билан мувофиқлашишга, бунинг йўлини топишга муваффақ бўлолмаяпти, шу орқали айни соҳада бирор ютуққа эришолмаяпти. Демак, шундай қилиб, Россия сув ичиш учун игна билан қудуқ қазимоқда, Америка эса дарёдан ҳовучлаб сув ичмоқда. Мана шунинг ўзи, нега Россия дунёнинг турли минтақаларида – Сурия каби – Америка манфаатига ишлаётгани билан боғлиқ кўплаб саволларга жавоб бўлса керак. Бинобарин, Россия халқаро майдонга қайтиш мақсадида АСЕАН билан алоқаларни мустаҳкамламоқчи, деб эътибор қилиш мушкул, бу иқтисодини тиклаб, молиявий аҳволини яхшилаб олишга бўлган бир уриниш, холос.
Сўзимиз ниҳоясида шуни таъкидлаш лозимки, АСЕАН гуруҳи давлатларининг аҳоли сони ва савдо-сотиқ жиҳатидан асосий қисмини Индонезия, Малайзия, Бруней каби исломий юртлар ташкил қилади. Шунинг учун бу давлатлар ҳамон йирик давлатларнинг диққат-эътиборлари, ҳукмронлиги остида турибди. Аслида, бу давлатлар мол-мулки мусулмонлар мол-мулки бўлиши, уларни асраб-авайлаб, ҳимоя қилиш лозим эди. Бу мол-мулклар Америка, Британия ва Россия каби очкўз-ебтўймас давлатларнинг мол-мулкига айланиши ўрнига, мусулмонлар таянадиган қудратга айланиши керак эди. Шунингдек, уларнинг мол-мулклари қашшоқликка қарши курашиш ёки ер юзида Аллоҳнинг бошқарувини барпо этиб, Исломни ёйиш ёки ўз адолати билан барча инсоният кўзларини қувонтирадиган, дилларни яйратадиган намунавий иқтисод бино этиш каби буюк масалалари ҳал этиладиган бир куч бўлиши керак эди.
Роя газетасининг 2016 йил 25 май чоршанба кунги 79-сонидан
