Британиянинг Судандаги мустамлакачилик сиёсати
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ
Британиянинг Судандаги мустамлакачилик сиёсати
Устоз Иброҳим Мушарраф
Ҳизб ут-Таҳрирнинг Судан
вилоятидаги матбуот бўлими аъзоси
Британиянинг ташқи сиёсати мустамлакачиликка ва ҳар қанча қимматга тушмасин, халқаро сиёсатдаги ўз ўрнини сақлаб қолишга асосланади. У халқаро майдонга қайтишга ва халқаро сиёсатда иштирок этишга астойдил ҳаракат қилмоқда. Америка дунёнинг ягона етакчисига айланганидан кейин Британия АҚШ билан бўлган алоқаларини у билан тўқнашмаган ҳолда мустаҳкамлашга ҳаракат қиладиган бўлиб қолди. Чунки у Америка қаршисида тура олмайди. Шунинг учун Британия битимлар тузиш, малайлар жалб қилиш ва уларга таъсир ўтказиш йўлидан юрмоқда.
Британиянинг Судандаги сиёсатига келсак, Америка Намирий инқилоби орқали Судан ҳокимиятини тортиб олганидан кейин, Британия партиялар, зиёлилар ва қуролли ҳаракатлардан сиёсий доира тузиб, шуларга таянадиган бўлди. Ҳатто Судандаги улушдан Америкадан тортиб олиши мумкин бўлган каттагина қисмига эга чиқиши ҳам мумкин бўлиб қолди. Судандаги Британия нуфузининг ҳатто Америка Суданни тортиб олганидан кейин ҳам мавжуд бўлиб туришига унинг ўзи тузган партия ва қуролли ҳаракатлар сабабчи бўлди. Умар Башир 2022 йил 12 майда ҳокимиятдан ағдарилганидан сўнг, ушбу сиёсий кучлар ҳарбий кучларга босим ўтказадиган ва ўзлари билан келишишга мажбур қиладиган бўлишди. Бу иккала тарафдан бири, яъни ҳарбий ёки фуқаровий тузилма ўз нуфузини тўлиқ ўрнатгунига қадар амал қиладиган вақтинчалик келишув эди. Зеро, АҚШ билан Британия манфаатлари қарама-қарши ва маҳаллий малайлари ўзларига тобе бўлгани учун тинчгина бирга яшолмайдилар. Шунинг учун иккала томон ҳам бир-бирларининг ҳаракатларини барбод қилишга ҳаракат қилади. Шунинг учун ҳам Волкер ва адвокатлар дастури ҳаракатлари Бурҳон билан Ҳамидатийни дарҳол уларнинг ҳокимиятдаги ҳамкорларига қарши инқилоб қилишга ундади.
Аммо бу уринишлар билан Британия малайларининг Судан сиёсатида ўйнаётган ролига барҳам беришнинг имкони бўлмади. Буни Американинг малайлари бўлган Бурҳон ва Ҳамидатий ўртасида бемаъни уруш чиқариш билангина амалга ошириш мумкин эди. Шуларга қарамай, биз Иброҳим Жибрил ва Мини Арко Минавий каби баъзи Британия малайларига ўз кучларини армия билан биргаликда ҳаракат қилишга йўналтириш ҳақида Британия томонидан кўрсатма берилганига гувоҳ бўляпмиз. Зеро, бир оёғини ичкарига, иккинчи оёғини ташқарига қўйиб ҳаракат қилишга одатланган инглизлар Америкага бас кела олмасалар-да, аммо мамлакатдаги улушга эга бўлиш имкониятини қидирмоқдалар. Зеро, уларнинг мустамлакачилик услублари жуда ҳам жирканчдир.
Британиянинг Суданга нисбатан сиёсати Америкага тўсқинлик қилиш ёки маълум улушни қўлга киритишдан иборат бўлиб, бу давлат уч йўналишда ҳаракат қилмоқда:
1 –Американинг (армия қўмондонлари, Ҳамидатий ва Ҳулв ҳаракати каби) малайларига қонуний йўл билан халқаро босим ўтказишга ҳаракат қилиш. Бу Халқаро Жиноят Суди, БМТнинг Судандаги миссияси ва Халқаро Суд орқали бўлади. Масалан, 2024 йил 28 апрелда Судан ташқи ишлар вазирлиги Британияни БМТ Хавфсизлик Кенгаши томонидан Судан бўйича ўтказилган ёпиқ маслаҳат сессиясининг формат ва характерини ўзгартирганликда айблади. Вазирликка кўра, «Сессияда Судандаги умумий вазият муҳокама қилинган, ҳолбуки, сессия Суданнинг Бирлашган Араб Амирликларига қарши шикоятини кўриб чиқишга бағишланган эди».
2 –Британия Суданга кириш учун қабул қилган иккинчи йўналиш гуманитар ёрдамдир. Масалан, Париж конференцияси орқали ўзининг ҳарбий соҳадаги малайларини кучайтириб, Африка шоҳида ўз нуфузини сақлаб қолмоқчи бўляпти. Франция ташқи ишлар вазирлиги Париж конференциясида халқаро эътибор Судандан кўра кўпроқ Украина ва Ғазога қаратилганини таъкидлаб, Судан кризисининг гуманитар ва шу билан бирга геосиёсий аҳамиятга эга эканини урғулаб ўтди. Ташқи ишлар вазирлиги, шунингдек, Суданнинг парчаланиши ва Африка шоҳининг бутунлай беқарорлашиши хатари жуда катта эканини ҳам таъкидлади.
3 –Британия Американинг Судандаги нуфузини беқарорлаштириш учун тутадиган учинчи йўналиш қуролли ҳаракатларни пайдо қилишдир. Бу бир мунча заиф бўлса-да, бироқ низо ва бўлинишларни қўзғатади. Масалан, Ҳулув, Абдулвоҳид ва Ҳамдук 2024 йил 19 май куни Найробида келишув имзоладилар. Келишувнинг «Ё» бандида бундай сўзлар келган: «Давлат ва тарихий жавобгарлик орқали Гуманитар ҳуқуқбузарликларни бартараф этиш. Агар бу келишилган тамойиллар конституцияга киритилмайдиган бўлса, Судан халқлари ўз тақдирини ўзи белгилаш ҳуқуқидан фойдаланишга ҳақлидирлар». Бу ўз тақдирини ўзи белгилаш ҳуқуқини амалга ошириш осон бўлиши учун бир бутун халқни бир қанча халқларга бўлишни англатади… Ўз тақдирини ўзи белгилаш эса бўлиниш демакдир.
Британия Дарфурда улушга эга бўлишга уриняпти. Бунга қадар, унинг партиялари васвасага солиниб, Ҳамидатийга боғлаб қўйилганидан кейин шимолдан умидини узган эди. Шунинг учун биз Фашир шаҳрига қилинган ҳужумдан кейин инглизлар малайлари Тезкор ҳаракат кучларининг Дарфурда ёлғиз ўзлари ҳукмрон бўлиб олишларидан хавфсираётганини кўриб турибмиз. Масалан, Фаширга ҳужум қилинганидан сўнг Мини Арко Минавий «Фаширга қилинган ҳужум Судан ғарбида янги давлат чегараларини белгилаш демакдир», деди. Бу Америка жанубда қилгани каби, Ғарбий Суданда ҳам Британиянинг илдизларини қирқиб ташлаши ва шу тариқа Британия ва унинг нуфузи Суданни бутунлай тарк этишидан хавфсираётганини англатади.
Британиянинг Суданга бурнини суқиш учун тутган йўлларига назар ташлаган киши, шубҳасиз, уларнинг барчаси мустамлакачилик услублари эканига гувоҳ бўлади. Унинг бундай услубларидан, шунингдек, АҚШ ва Европанинг ҳарбийлар ва фуқаровий тузилма орқали амалга ошираётган мустамлакачилигидан халос бўлиш учун Исломни Пайғамбарлик минҳожи асосидаги рошид Халифалик давлати соясида шахс, давлат ва жамият ҳаётининг асосига айлантириш лозим. Зеро, мустамлакачилар ва уларнинг думларини қирқишга фақат Халифалик давлатигина қодирдир.
Роя газетасининг 2024 йил 29 май чоршанба кунги 496-сонидан
