Халифалик Давлатида моллар
Халифалик Давлатида моллар
بسم الله الرحمن الرحيم
Ҳайвон закоти
(3)
Қўй
Қўй закоти суннат ва саҳобалар ижмоси билан вожиб бўлгандир. Суннатдан далил: Абу Зар Набий ﷺдан ривоят қилган ҳадис. Набий ﷺ «Туя, мол ва қўй эгаси закотни адо этмайдиган бўлса, қиёмат куни келганда моли ва қўйи энг семиз ва энг катта ҳолатда уни шохлари билан сузади ва туёқлари билан эзғилайди», дедилар. Муттафақун алайҳ.
Саҳобаларнинг ижмосидан далил: улар қўйда закотнинг вожиблигига ихтилоф қилмасдан, ҳаммалари ижмо қилганликлари. Йилнинг кўпроқ қисмида яйловда ўтлайдиган қўйга, нисобга етганига комил бир йил ўтган вақтда закот вожиб бўлади. Набий ﷺ «Яйловда ўтлайдиган қўйда закот бор», «ҳар қандай молга бир йил тўлмагунча унда закот йўқ», дедилар.
Қўй нисобининг ози 40 бош. Агар 40 тадан озайса, гарчи биттага бўлса ҳам ундан закот берилмайди. Қўй нисоблари ва ундан берилиши вожиб бўлган закот миқдори қуйидаги шаклда бўлади:
1. 40 тадан 1 та.
2. 121 тадан 2 та.
3. 201 тадан 3 та.
4. 400 тадан 4 та қўй вожиб бўлади.
Ҳамма саноқнинг орасидаги зиёдага закот йўқ. Қўй 400 тага етиб борган вақтда, ҳар бир юзтасига битта қўй берилади. Яна бошқа 100 та мукаммал бўлмагунча 400 танинг зиёдасига закот берилмайди, 400 тага бериладиган закот берилади. Агар қўй 500 тадан битта кам бўлса ҳам, яъни 499 та бўлса ҳам 99 танинг закоти берилмайди. Буларнинг далили Муҳаммад ибн Абдураҳмондан ривоят қилинган ҳадисдир. «Набий ﷺнинг садақа мактубларида ва Умар ибн Хаттобнинг мактубларида 40 тадан кам бўлган қўйда закот йўқ. Қўй 40 тага етиб бориб то 120 та бўлгунча 1 та қўй, 121 тадан ортиб 200 та бўлгунча 2 та қўй, 201 тадан ортиб 300 тага етгунча 3 та қўй. Агар қўй 300 тадан зиёдалашган вақтда 400 тадан камига закот йўқ. Яъни 399 та қўйга ҳам 3 та қўй берилади, 4 та қўй берилмайди. Сўнг ҳар бир 100 та қўйга 1 та қўй берилади. Қари ва эркагини садақа йиғиштирувчи хоҳласа, олинади», дедилар. Умар ибн Хаттобнинг оиласидаги садақот мактубида: «Қўй 301 тадан зиёда бўлган вақтида 400 тага етмагунча унга закот йўқ, 400 та қўйдан 4 та қўй закот берилади», дейилган.
Қўй закотида ҳисобланадиган, олинадиган ва олинмайдиган нарсалар
Мусулмон кишини қўйлари кичик бўлса ҳам, катта бўлса ҳам, улоқми, қўзичоқми аралаш олинади. Фақат бир йил олдин туғилган бўлиши шарт қилинади.
Қўй закотида 6 ойлик бўлган қўй ҳамда бир ёшга кирмаган эчкини закотга олинади. Эркак билан урғочи орасида фарқ йўқ, эркагини ҳам, урғочисинн ҳам олинаверади. Закот қўйнинг энг яхшисидан ва энг ёмонидан эмас, ўртачасидан олинади.
Эчки боласи ва қўзичоқ закотга олинмайди. Уларни олиш жоиз бўлмайди. Боласи бор, туғиш арафасида турган, сут учун ёки гўшт учун боқилаётгани олинмайди. Қўйларнинг қўчқорини эгаси ихтиёран закот қилиб берса, қабул қилинади. Вожиб бўлганидан кўпроқ бергани учун унинг ажри (савоби) зиёда бўлади. Буларнинг далили Бишр ибн Осим отасидан ривоят қилган ҳадис. Умар ибн Хаттоб Абу Суфён ибн Абдуллоҳни Тоиф ва унинг атрофидаги закот йиғувчи, омил қилиб тайинлади. У садақа йиғувчи бўлиб чиқиб, улардаги эчкининг боласини ҳам ҳисобга киритган, лекин улардан улоқларни закот сифатида олмаган. Шунда улар айтдиларки, агар сиз эчкининг боласини ҳам ҳисобласангиз, уни закотга олинг. Омил уларга бирор жавоб айтмай, келиб Умарга учрашди: «Биз улардаги эчки боласини нисобга қўшиб ҳисоб қилаётганимизни, бироқ закот учун олмаётганимизни зулм деб ўйлаяптилар», деди. Умар унга: «Чўпон ўз қўлида олиб юрган эчки болаларини ҳам ҳисобла ва уларга: мен сизлардан қўйларнинг сўйиш учун семиртирилаётганини, сутлигини, ҳомиладорини, болалигини ва қўчқорини олмайман, деб айтгин ва бир ёшга тўлган эчкини, 6 ойлик қўйни олгин. Мана бу молнинг кичкинаси (қўзи) ва уни энг яхшиси ўртасидаги адл», деди. Бунинг далили Набий ﷺнинг сўзларига кўра: «Бизнинг ҳаққимиз (яъни закот олишда) 6 ойлик қўй ва бир яшар эчкидир». Аллоҳ Таолонинг:
وَلَا تَيَمَّمُوا الْخَبِيثَ مِنْهُ تُنفِقُونَ
– “Инъом қилаётган нарсаларингиздан ёмонини қасд қилманглар”, (Бақара:267)
деган сўзига биноан ва Набий ﷺнинг: «Садақада закот йиғувчи хоҳласагина қари, бир кўзи кўр ва така олинади», деган сўзларига биноан закотга қари ва айби бор қўй олинмайди. Қўйларнинг ҳаммаси қари ёки айбли бўлганлиги учун закот йиғиштирувчи бу навларни қабул қилса жоиз бўлади.
Қўйлардаги шерикларнинг ҳукми
Шерикларнинг сонига ва уларнинг ҳиссаларига қарамай, шериклик қўйдан закот олинаётган вақтда, қўйлар бир кишининг молидек ҳисобланади, ажратилмасдан ёки жамланмасдан ўз ҳолича қолади. Бу шерикчиликдаги қўйларда ҳар бир кишининг ҳиссаси аралашиб кетган бўлиши мумкин, мисоли икки киши бир нисоб миқдори қўйни мерос олиб ёки шерик ҳолда сотиб олиб ёки ҳадя қилиниб, икки шерик тақсимламасдан ўз ҳолича қолдириши каби. Ёки шерикларни ҳиссалари эмас, балки қўйларининг сифати аралашиб кетган бўлиши ҳам мумкин, мисоли шерикларнинг ҳар бирининг қўйлари ажралган бўлиб, шериклар қўйни аралаштириб шерик бўлишади. Шериклар шерикчиликда баробар бўлишсин ё бўлишмасин ёки подачи, яйлов, қўчқор, сувда баробар бўлишмасин, фарқи йўқ. Албатта шерикчилик қўйлар ёки аралаш қўйлар қанчалик аралашиб кетган ва шерикларни ҳиссаси қанча бўлишидан қатъий назар закот олинаётганда бир кишининг қўйидек саналиб, ажратмасдан ёки жамланмасдан қолдирилади. Қўй 40 тага етиб борса, закот йиғиштирувчи ундан 1 та қўй олади. Қўй 121 тага етиб борса, ундан 2 та қўй, 201 тага етиб борса, 3 та, 400 та бўлса 4 та қўй закот олади. Садақа йиғиштирувчи олган закот қўйлардаги шерикларнинг ҳиссаларига қараб, шериклар орасида тақсимланади. Набий ﷺ «Бир-бирига аралашиб кетган қўйларнинг эгалари ўзаро баробарлик билан ўз ҳиссаларини қайтаришади», деган сўзларига кўра, улар бир-бирларига жабр қилмасдан садақани ўзаро тақсимлайдилар. Улардан ҳиссаси кам бўлгани ҳиссаси кўп бўлгандан ўз насибасини олади.
Омил закотни кўп олиш учун қўйларни ажратиши жоиз эмас. Масалан: 3 та шерикнинг 40 тадан қўйлари бор. Закот йиғиштирувчи ҳар бир шерикдан 1 тадан 3 та қўй олиш учун қўйларни ажратишни қасд қилса, жоиз эмас. У юқоридаги қоидага биноан битта қўй олиши лозим. Шунингдек, қўй эгалари ҳам қўйларга закот бермаслик ёки унинг закотини камайтириш истагида садақа йиғиштирувчи ҳозир бўлган вақтда яхлит сурувни ажратишлари жоиз эмас. Масалан: икки шерикнинг 201 та қўйи бор. Бу ҳолда 3 та қўй закот беришлари керак эди. Лекин 2 та қўй бериш учун икки одамнинг алоҳида сурувли қилиб кўрсатганларидек ёки 2 шерик 40 та қўйга эга бўлиб, ажратилгандан кейин закот бермаслик учун уни ажратганларидек, қўйга бериладиган закотни камайтириш истагида жамлаш ҳам жоиз эмас. Масалан: 2 кишининг аралашмаган 40 тадан қўйлари бор. омилга 1 тадан қўй бериш ўрнига 1 та қўй бериш учун сурувни аралаштирадилар.
Жамланганни ажратиш ва ажралганни жамлаш жоиз эмаслигининг далили Саъд ибн Абу Ваққос ривоят қилган ҳадисда бор. Расулуллоҳ ﷺ «Садақада жамланганнинг орасида ажратилмайди ва ажратилганнинг ораси жамланмайди. Аралашган қўй бу қўйларнинг ўтлоқда, сув ҳавзасида, қўчқорда жамланганидир». Яна бир ривоятда «қўй боқувчида» дедилар.
Туядан, молдан ёки қўйдан закот вожиб бўлса, молнинг айнан ўзидан закот олинади, унинг ўрнига қиймати олинмайди. Чунки ҳадислар буларни тайин қилиб, уларнинг ёшларини ҳам белгилаб берди.
Туя, мол, қўтос ва қўйни тижорат учун олинган вақтда, унинг садақаси ҳайвон закоти бўлмай, тижорат молининг закотига айланади. Бу ҳолда адади ва ёшлари эътиборга олинмайди ва тижорат молининг баҳоси кумуш дирҳам ёки тилла динор билан ўлчанади. Унинг қиймати 200 дирҳам кумушга ёки 20 динор тиллага етиб борса, 40 дан бири вожиб бўлади. Бу тижорат молидан вожиб бўлган закотнинг миқдори. 200 дирҳам кумуш 595 грамм кумушга тенг келади. 20 динор тилла эса, 85 грамм тиллага тенг келади. Бир дирҳам 2,975 грамм кумушга, бир динор тилла эса 4,25 грамм тиллага тенг.
Ҳизб ут-Таҳрирнинг Ўзбекистондаги матбуот бўлими
09.10.2022й
