Камбағал сўйган қурбонлигидан ўзи ейиши тўғрисидаги саволга жавоб
Камбағал сўйган қурбонлигидан ўзи ейиши тўғрисидаги саволга жавоб
Таҳририятимизга Зоҳида исмли мухлисамиздан келган саволга жавоб.
Савол:
Ассаламу алайкум. Бир яқин дугонам бор. Шу йил баҳорида қўй сотиб олди. Олгандан бир мунча вақт ўтиб, “Буни Худо хоҳласа Қурбон хайит келганда қурбонлик қиламан, насиб қилса” деди. Мана Қурбон хайити байрами ҳам яқинлашиб келди. Ушбу дугонамга баъзи одамлар “Сен шаръий жиҳатдан бой даражасида эмассан, камбағалсан, камбағал қурбонлик сўйса, сўйган қурбонлигидан ўзи ейиши мумкин эмас экан” маъносидаги гапларни айтишипти. Энди ушбу дугонам ҳайрон, “Не ниятлар билан қурбонлик сўйсаму, ўзим ея олмайманми?!” деб. Сиздан илтимос шуки, камбағал қурбонлик сўйса, ушбу сўйганидан ўзи ейиши ҳукмини шаръий далиллари билан тушунтириб берсангиз.
Жавоб:
بسم الله الرحمن الرحيم
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ ۖ فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَالرَّسُولِ إِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ ۚ ذَٰلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلًا
“Эй иймон келтирганлар, Аллоҳга итоат қилинг ва пайғамбарга ҳамда ўзларингиздан бўлган (яъни мусулмон бўлиб Аллоҳнинг ҳукмларини татбиқ қилаётган) ҳокимларга бўйинсунинг! Бордию бирон муаммога дуч келсангиз,— агар ҳақиқатан Аллоҳга ва охират кунига ишонсангиз — у муаммони Аллоҳга ва пайғамбарига қайтаринг! Мана шу яхшироқ ва чиройлироқ ечимдир”. (Нисо. 59)
Ва алайкум ассалом ва роҳматуллоҳ. Камбағал сўйган қурбонлигидан ўзи ейиши жоиз бўладиган ва жоиз бўлмайдиган ҳолат бор. Буни батафсил тушунтириб ўтаман.
Камбағал одам қурбонлик сўйса, бу сўйганидан ўзининг ейиш ёки емаслик ҳукми ушбу сўяётган жонлиғини сотиб олаётганидаги ҳолатга, яъни жонлиқ камбағалнинг мулкига кираётган вақтида ушбу жонлиққа қўшиб айтилган сифатга боғлиқ. Буни соддароқ айтганда, камбағал бир қўй сотиб олди ва сотиб олаётганда бу қўйни қурбонлик қилиш ниятида олди. Бу ният билан камбағалнинг мулкига қўй кираётганда “қурбонлик қилиб сўйиш учун” деган сифат билан кирди, яъни бу қўй камбағалнинг мулкида сўйиладиган, Аллоҳ учун аталган, деган сифат билан кирди ва бу сифат қўй то сўйилмагунча йўқ бўлмайди. Камбағалнинг мулкига “сўйиш учун” деган сифат билан киргани учун бу қўйни сўйиш вожиб бўлиб қолади, яъни бу ҳудди камбағал бир қўй сўйишни назр қилгани каби бўлиб қолади. Назр қилинган қўйни гўштидан эса, назр қилганнинг ўзи ейиши жоиз эмас, назр қилинган жонлиқнинг гўшти фақат садақа қилиб, тарқатиб юборилади. Назрнинг маъноси – бир ишни қилишни ўзига вожиб қилиб қўймоқ, агар бу ишдан бирон мол пайдо бўладиган бўлса, бу мол тарқатилиши лозим бўлган садақа мол ҳисобланади. Ва бу ҳолатда, яъни қўйни сотиб олишда қурбонлик қилиш ниятида олган камбағал бу қўйни сўйиши ва уни садақа қилиб тарқатиб юбориши вожиб бўлади.
يُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَيَخَافُونَ يَوْماً كَانَ شَرُّهُ مُسْتَطِيراً
“Улар назрга вафо қиларлар ва ёмонлиги кенг тарқаладиган кундан қўрқарлар”. (Инсон. 7)
من نذر أن يطيع الله فليطعه ، ومن نذر أن يعص الله فلا يعصيه
Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: “Ким Аллоҳга итоатни назр қилса, унга вафо қилсин. Ким Аллоҳга осийликни назр қилса, унга вафо қилмасин”. Бухорий ривояти.
Энди камбағал бир қўй сотиб олди ва уни сотиб олишда бу қўйни қурбонлик қилиш ёки сўйиш кабиларни ният қилмади ёки бу нарсалар хаёлига ҳам келмади, фақатгина сотиб олди холос. Олди сотди савдоси тугагандан кейин, яъни мазкур қўй камбағалнинг мулкига ҳеч қандай алоҳида сифат билан сифатланмасдан, оддий бир қўй бўлиб кирганидан кейин, яъни бай тугаганидан кейин, олган одам қўйни қурбонлик қилишни ният қилиб қолди, бу ҳолатда камбағал бу қўйни сўйиши мумкин ва унинг гўштидан ҳам бемалол ейиши ҳам жоиз. Чунки бу қўй камбағалнинг мулкига киришда аниқ “сўйиш учун” деган сифат билан кирмади, балки оддий қўй бўлиб кирди ва бу қўйни камбағал хоҳласа қурбонлик ният қилиб сўйиши ёки хоҳласа сўймаслиги ҳам мумкин, бу унинг ихтиёридаги иш. Бунинг далили, инсон ўз мулкидаги нарсани ўзи хоҳлагандек тасарруф қилади, хоҳласа сўйишни ният қилиб сўяди, хоҳласа ниятидан қайтиб сўймай қўйиши ҳам мумкин, бу нарсага тақиқ келмагани, унинг мубоҳлигини билдиради.
Камбағалнинг мулкига оддий қўй бўлиб кирган қўйни ушбу камбағал энди сўйилиши вожиб ва гўштини ўзи ея олмайдиган қўйга айлантириб қўйиши ҳам мумкин. Бунинг учун мазкур камбағал бўйнига вожиб қилиб қўювчи лафзларни ишлатиши керак бўлади, масалан, камбағал мулкида ҳеч қандай сифатсиз оддий қўй бўлиб турган қўйни “Бу қўйни сўйишни ўзимга вожиб қилдим” ёки “Бу қўйни қурбонлик қилишни ўзимга назр қилдим” ёки “…менинг бўйнимга Аллоҳ йўлида фарз” ва шунга ўхшаш лафзларни айтса. Ушбу ҳолатларда ҳам, энди бу камғабал ушбу сўйган гўштидан ейиши жоиз бўлмай қолади, чунки қўй назрга ва унинг гўшти тарқатиб юбориш вожиб бўлган садақага айланди. Бунинг ҳам далили юқоридаги назрга вафо қилиш ва назрнинг маъноси тарқатиб юбориш вожиб бўлган садақа эканидир.
Энди саволдаги ҳолатга келсак, агар савол берувчининг дугонаси қўйни сотиб олишда қўйни қурбонлик қилишни ният қилган бўлса, айнан сотиб олиш жараёнида ушбу ният бирга бўлган бўлса, бу қўйни қурбонлик кунларида сўйиши вожиб ва уни ўзи емасдан тарқатиб юбориши ҳам вожиб.
Агар ушбу “дугона” қўйни сотиб олишда ҳеч нарсани ният қилмаган бўлсаю, кейинроқ – хоҳ сотиб олиш байи бўлиб битгандан кейин ёки хоҳ бир мунча вақтлар ўтиб бўладими фарқсиз – бу қўйни қурбонлик қилишни ният қилса, бу ҳолатда қўйни сўйишда ихтиёрли хоҳласа қурбонлик кунлари сўяди ва гўштини ҳам бемалол еяверади, хоҳласа сўймайди.
Агар ушбу “дугона” қўйни сотиб олишда ҳеч нарсани ният қилмаган бўлсаю, кейинроқ ушбу қўйни сўйишни вожиб қилиб қўювчи сўзларни ишлатса, “Ўзим учун вожиб қилдим, назр қилдим, менга вожиб” ва бошқа шунга ўхшаш сўзларни очиқ айтиш билан бу қўйни сўйиши вожиб бўлади ва гўштини ҳам ўзи емасдан тарқатиши лозим. Валлоҳу аълам.
Ҳизб ут-Таҳрирнинг Ўзбекистондаги медиа офиси. Муслим
20.08.2018й.
