بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ

Саволга жавоб

Туркия, яҳуд вужуди ва Суриядаги базалар

Савол: Турк пресс 2025 йил 14 апрелда ўз сайтида яҳуд вужуди Сурия ерлари ичкарисидаги “Т4” аэродромида турк ҳарбий ҳаво базаси қурилишига қаршилик билдиргани сабаблари ҳақида хабар тарқатди. Унинг билдиришича, бу сабаблар орасида “турк базасининг бўлиши исроил ҳарбий ҳаво кучларининг Сурия устида эркин ҳаракат қилишини чеклаб қўяди ва Тель-авив истамайдиган хавфсизлик координациясини (ҳаракатларни мувофиқлаштириш) вазифасини юклайди,” деган важ келтирилади. Уолл стрит журнали 2025 йил 12 апрелда ўз сайти орқали қуйидаги хабарни тарқатган эди: Трамп ўтган ҳафта Нетаньяҳу билан учрашуви чоғида ўзининг воситачилик қилишга тайёр эканлигига ишора қилиб, “ўзининг келишмовчиликларни ҳал қила олишига ишонишини таъкидлар экан, бунинг учун иккала тараф ҳам ақл билан иш юритиши шарт, деган”.

Хўш, бу – яҳуд давлати Туркия-Сурия келишуви борлигига қарамай, Туркиянинг Сурияда ўз ҳарбий базаси бўлишига монелик қила олади,   деганими? Ёки Американинг бу ишда Трампнинг воситачиликка тайёрлигини изоҳлаб берадиган бирон роли борми?

Жавоб: жавоб аниқ-тиниқ бўлиши учун бир оз ортга қайтиб, қуйидаги ишларни кўриб чиқамиз:

Аввало: Нетаньяҳунинг Венгрияга сафари чоғида Трамп унга Америкага келишни таклиф қилди ва бу эътиборни тортадиган таклиф эди:

1. Нетаньяҳунинг Венгрияга сафари 2025 йил 2 апрелда бошланиб, тўрт кун давом этди. Бу ўтган йили халқаро жиноий суд уни қамоққа олиш тўғрисида қарор берганидан бери Европа давлатига қилган биринчи сафаридир.
2. Нетнаьяҳу ва Венгрия бош вазири Орбан Будапештда учрашув ўтказаётган вақтда Америка президенти Трамп ноодатий тарзда уларга қўнғироқ қилиб, Нетаньяҳуни Оқ уйга таклиф қилган: “Трамп президент самолёти бортида журналистларга интервью бераётиб, кеча, яъни пайшанба куни Нетаньяҳу билан телефон орқали сўзлашгани ва у билан халқаро сиёсий масалаларни муҳокама қилганини маълум қилган ва исроил бош вазирининг яқинда Қўшма штатларга келишига ишора қилган. Исроил расмийларидан бири “Axios” сайтига берган интервьюсида таъкидлашича, Трамп Нетаньяҳуга Оқ уйга келиши тўғрисида расмий таклиф йўллаган, лекин учрашув вақти ҳозирча белгиланмаган. Америка расмийларидан бирининг билдиришича эса, бу визият яқин ҳафталар ичида амалга ошиши мумкин”. (Ал-Қоҳира Ал-ахборийя 04.04.2025).
3. Бу таклиф яҳуд вужуди учун кутилмаган ҳол бўлган. Айниқса, Оқ уй уни яҳудлар байрами бўлиб ўтганидан сўнг амалга оширишни рад қилганидан кейин: “исроил ҳукумати раиси Бенямин Нетаньяҳу офисида Оқ уй – Америка президенти Дональд Трамп билан Нетаньяҳу учрашуви Нетаньяҳу офиси истаганидек, яҳудларнинг пасха байрамидан кейин, яъни икки ҳафта кейин эмас, балки эртага, душанба куни ўтказилиши тўғрисида – қаттиқ туриб олгани сабабли саросима ҳукм сурмоқда. Нетаньяҳу офиси томонидан кеча чиқарилган баёнотда қуйидагилар келган: “у Америка президенти Дональд Трампдан олган таклиф ортидан Вашингтонга қараб йўл олади. Иккаласи бир неча масалаларни: божлар, гаровга олинган одамларимизни қайтариш, Исроил-Туркия алоқалари, Эрон таҳдиди, халқаро жиноий судга қарши курашиш масалаларини муҳокама қилишади”. 12 каналнинг бугун, якшанбада билдиришича, Оқ уйнинг учрашув эртагаёқ ўтказилиши тўғрисида қаттиқ туриб олиши ва Исроил кутмаган бирон мавзуда ёки бир неча мавзуларда Трамп Нетаьяҳуни эсанкиратиб қўйиши эҳтимоли борлиги сабабли Нетаньяҳу офисида безовталик тобора авж олмоқда..” (Араб 48, 06.04.2025).
4. Нетаньяҳу, айрим хабарларга кўра, Венгриядан яҳуд вужудига эмас, тўғридан-тўғри Вашингтонга қараб шошилинч йўл олган!

Иккинчидан: ушбу шошилинч тадбир, бу ерда қандайдир шошилинч иш борлигини кўрсатади. Уларнинг учрашувида муҳокама қилингани айтилган мавзуларни диққат билан ўрганилса, бу шошилинч чақирувга энг камида битта иш асосий ундовчи омил бўлгани кўринади. У ҳам бўлса, катта эҳтимол билан Суриядаги вазиятдир. Бу қуйидаги сабабларга кўрадир:

1. Оқ уй, Трампнинг Нетаньяҳу билан биргаликда ўтказиши керак бўлган матбуот конференциясини бекор қилганидан кейин Америка президентининг 2025 йил 7 апрелда Нетаньяҳу билан учрашуви чоғида оз сонли журналистлар олдида айтган сўзларини диққат билан ўрганилса, унинг Сурияга ва Туркия билан муносабатларга қаратилган сўзлари, айниқса Туркия президенти Эрдўғон билан муносабати ва улар ўртасидаги алоқа ҳақида юқори даражада ижобий бўлганини кўрамиз. У бундай деди:

“Туркия президенти Ражаб Тойиб Эрдўғонга олқишларимизни етказиб: сен бошқалар икки минг йил давомида қилолмаган ишни амалга оширдинг.. сен Сурияни – унинг тарихий номлариқанчалик кўп бўлмасин – ўз вакилларинг орқали олдинг, дедим”. Трамп сўзини давом эттириб, деди: “Эрдўғон, йўқ, йўқ, йўқ, Сурияни олган мен эмасман, деди. Мен унга, уни олган сен бўлдинг, лекин бўпти, яхши, сен буни тан олишинг шарт эмас, дедим. Шунда у, хўб, яхши, уни олган мен бўла қолай, деди”. Трамп яна қуйидагиларни қўшимча қилиб, деди: “Эрдўғон қаттиққўл ва ғоятда заковатли шахс, у бирон киши олдин қилолмаган нарсани амалга оширди.. сен унинг ютуғига таслим бўлишинг керак”. Трамп ўз меҳмони Нетаньяҳуга юзланиб:“ишонаманки, сенинг Туркия билан бўлган ҳар қандай муаммоингни, агар қўяётган талабинг мантиқий бўлса, ҳал қила оламан.. сен мантиқий бўлишинг лозим.. ҳаммамиз мантиқий бўлишимиз лозим”, деди. (Турк пресс 08.04.2025). Трамп яҳуд вужудидан Сурия борасида Туркияга тегишли масалаларда ақл билан иш юритишни талаб қилди.

2. Яҳуд вужуди учун Американинг бу талабига бўйсунишдан бошқа илож қолмади: “исроил бош вазири Беньямин Нетаньяҳу Тель-авив Суриядан ўзига қарши ҳужум учун фойдаланишларига асло йўл қўймаслигини таъкидлар экан, Туркия билан алоқалар дўстона бўлиб келганини, бироқ охирги пайтларда “ёмонлашганини” таъкидлаб ўтди. У Дональд Трамп билан учрашганидан кейин: “биз Суриядаги вазиятга ҳам тўхталдик. Бизнинг Туркия билан алоқаларимиз дўстона эди, ҳозирда ёмонлашган”, деди. У яна:“биз бошқалар, жумладан, Туркия Исроилга ҳужум қилиш учун Суриядан база сифатида фойдаланадиган вазият юзага келишини истамаймиз”, деди. Нетаняҳу қўшимча қилиб: “биз бу курашнинг қандай қилиб олдини олишимиз мумкинлиги ҳақида сўзлашдик, ишонаманки, бу мақсадга эришиш учун Қўшма штатлар президентидан кўра яхшироқ меҳвар (марказ) йўқ”. (Ал-Қудс ал-Арабий 08.04.2025).
3. Маълумки, яҳуд вужуди Сурия аэродромларига қарата қақшатқич ҳаво ҳужумларини уюштирган эди. ОРТ 2025 йил 2 апрелда Сурия ташқи ишлар вазирлиги баёнотидан олиб ушбу хабарни тарқатди: “исроил кучлари 30 дақиқа орасида мамлакатнинг турли томонларидаги бешта минтақага ҳаво ҳужумларини уюштирди, бунинг оқибатида Ҳама ҳарбий аэродроми деярли тўлиқ вайрон бўлди, ўнлаб тинч фуқаролар ва ҳарбийлар жароҳатланди”. Сурия ташқи ишлар вазирлиги: “Оқлаб бўлмайдиган бу эскалация Суриядаги барқарорликка путур етказишга ва унинг халқи чекаётган қийинчиликларни узайтиришга қаратилган қасддан амалга оширилган уринишдан бошқа нарса эмас” деб билдирди. Сурия марказида жойлашган бу аэродромларда Туркия Суриянинг янги ҳукумати билан тузилган келишув доирасида ўз базаларини қуришни режалаштираётган эди:

“исроил ташқи ишлар вазири Туркияни Сурияда “салбий роль” ўйнаётганликда айблади. Исроил вазири Суриядаги ўтиш даври ҳукумати раиси Аҳмад Шаръани “агар у “душман кучлар” нинг ўз мамлакатига киришига йўл қўядиган бўлса, бу унга ғоятда қимматга тушиши”дан огоҳлантирди.. Анқара ҳозирда Шаръанинг янги ҳукумати билан муштарак мудофаа келишуви тузиш борасида музокара олиб бормоқда. Туркия Суриянинг икки базаси: Т4 ва Ҳалабдаги ҳарбий ҳаво базасига самолётларни ва ҳаво ҳужумига қарши мудофаа тизимларини жойлаштириш ниятида эканлиги ҳақида ҳисоботлар келди. Баъзи таҳлилчилар Исроилнинг ўтаётган ҳафтада Ҳама аэродромига уюштирган қаттиқ ҳаво зарбалари билан Т4 базаси атрофини нишонга олганини ва бироз камроқ кескинликдаги ҳужумларини бир-бирига таққослар экан, бу нарса Туркия ўзининг айрим техникаларини чиндан ҳам у ерга кўчирган бўлиши эҳтимолини кўрсатади, деган хулосага келишган”. (ВВС 05.04.2025). Ҳама аэродромида яҳуд вужуди бомбардимони оқибатида 3 та турк инженери ҳалок бўлгани ҳақида хабарлар тарқалди. “Сурия ҳарбий манбаларининг очиқлашича, исроилнинг Ҳама ҳарбий аэродромини ўтган чоршанба куни бомбардимон қилиши оқибатида 3 та турк инженери ҳалок бўлган. Бу инженерлар Ҳама аэродромида Туркия у ерга олиб келган техник қурилмаларни, жумладан ҳаво ҳужумидан мудофаа тизимларини йиғиш бўйича иш олиб бораётган эди. Эрем Ньюс, 04.04.2025”.

4. Кўриниб турибдики, Туркия яҳуд вужудидан унинг охирги босқинчилик ҳужумлари, хусусан Суриядаги аэродромларга уюштирган ҳужумлари сабабли қаттиқ ғазабланиб, яҳуд вужудининг Суриядаги ушбу ҳаракатига чек қўйиш учун шошилинч тарзда Америка билан боғланган. Айниқса, Туркия Сурияда Америка билан келишиб олинган вазифани бажараётгани учун ҳам бундан қаттиқ ғазабланган. Шунинг учун яҳуд вужуди бош вазирини шошилинч тарзда Вашингтонга чақирилган ва Трамп ундан муаммоларни Туркия билан биргаликда оқилона ҳал қилишни талаб қилган.

 Учинчидан: бунга далолат қилиб турган бошқа кўплаб баёнотлар ҳам айнан шу мавзу ўша учрашувдаги энг долзарб масала бўлганини кўрсатиб турибди:

1. Туркия ташқи ишлар вазири: “Қўшма штатлар исроил бош вазири Беньямин Нетаньяҳуни “қайтадан тийиб қўйиши” ва унга бир доирани чизиб бериши лозим” деди. Анадолу 09.04.2025”.
2. Яҳуд вужуди билан Туркия ўртасида бевосита шошилинч сўзлашувлар бошлангани эълон қилинди. ОРТ 09.04.2025да Туркия ташқи ишлар вазирининг сўзларини келтирди: “Ҳақан Фидан ўз баёнотида, Сурия борасида “тушунмовчилик” бўлмаслиги учун Исроил билан “бевосита боғланишаётганини” билдирди. Фидан изоҳ бериб, Исроил Сурия янги идорасига “ҳеч қандай нарсани қолдирмаслик” стратегиясини белгилаб олганини айтди. Туркия ташқи ишлар вазири Исроилнинг Сурия ерларини босиб олишига чек қўйиш ва унинг инфраструктураларини бомбардимон қилишини тўхтатиш зарурлигига қаттиқ урғу берди. У қўшни мамлакатдаги беқарорлик Туркияга таъсир қилишини ва унга зарар етказишга сабаб бўлишини кўрсатиб ўтар экан, Анқаранинг “бунинг қаршисида доим жим қараб туравериши мумкин эмаслиги” дан огоҳлантирди… У шунингдек: бизнинг минтақадаги ҳеч қайси давлат билан, жумладан Исроил билан ҳеч қандай тўқнашув ёки конфронтацияга киришиш ниятимиз йўқ.. Биз Суриянинг янги администрацияси билан хавфсизлик ва терроризмга қарши кураш борасида ҳамкорлик қилмоқдамиз”, деди.
3. “Ройтерс” (рейтер) агентлиги ўтган ҳафтада, турк ҳарбий гуруҳлари Суриянинг энг камида учта ҳарбий ҳаво базасини, у ерда турк кучларини жойлаштириш учун, айланиб, текшириб, ўрганиб чиққанини, бу ўрганиб чиқиш – Исроил бу позицияларни ҳаво зарбалари билан нишонга олишидан олдин, муштарак мудофаа бўйича тузилган келишув доирасида амалга оширилганини билдирган эди. Фидан “CNN Turk” каналига чоршанба куни берган интервьюсида: “биз Сурияда муайян амалиётларни амалга оширар эканмиз, самолётлари бу минтақа бўйлаб парвоз қилаётган Исроил билан у ерда курашга киришнинг олдини олиш учун қандайдир механизм бўлиши лозим. У биздаги Қўшма штатлар ва Россия билан бўлган механизмларга ўхшаш бўлиши керак”, деди. Ал-Арабийя 10.04.2025”.
4. Суриялик воқеалардан хабардор бир манбанинг “индипендент арабийя” га берган интервьюда айтишича, “ҳақиқатдан ҳам қандайдир бир келишув ҳақида сўз боряпти, бу келишув тўқнашмаслик ҳақидаги келишув эмас, балки тўқнашув координатасини ойдинлаштириш келишувидир. Чунки аслида Сурияда Туркия билан Исроил ўртасида ҳеч қандай тўқнашув йўқ. Бошқача айтганда, бу келишув чегараларни белгилаб олишга оид бўлиб, унга кўра, мабодо исроил самолёти Сурия осмонида пайдо бўладиган бўлса, унинг йўналиши ҳақида маълумот етказиб қўйиши керак бўлади”. Индипендент арабийя 09.04.2025”. Яъни бу келишув, Туркиянинг Россия билан, Сурияда ўзаро тўқнашувининг олдини олиш учун илгари тузган келишувининг ўзгинаси бўлади!
5. Бунинг барчаси Туркия расмийлари баёнотларидан очиқ кўриниб турибди. Аш-Шарқ ал-Авсат уни 13.04.2025да келтирди:

[Туркия, кескинликни камайтириш, тўқнашув қоидаларини ишлаб чиқиш ва тўқнашув юз беришининг олдини олиш механизмига эришиш учун Исроил билан техник сўзлашувларни давом эттиражагини таъкидлади. Туркия ташқи ишлар вазири ўзининг мамлакати Сурияда барқарорликка эришишни, ҳар қандай провокациялардан йироқ туришни исташини ва Сурия ичкарисида ҳеч қайси давлат билан конфронтацияга киришмасликка ҳаракат қилишини айтди. (Турк ва исроил) делегациялари ўтган чоршанбада Озарбайжон пойтахти Бокуда учрашиб, Сурияда ҳодисалар ёки тўқнашув юз беришини бартараф қилиш мақсад қилинган сўзлашувларни олиб борди. Бу сўзлашувлар ўтган икки ҳафтада кескинлик авж олганидан кейин ўтказилди.. аш-Шарқ ал-Авсат 13.04.2025].

6. Ал-Жазира 14.04.2025 да ўзининг сайтида ёзувчи-журналист Андрия Мурани ҳисоботи ҳақида хабар тарқатди. Уни Италиянинг “Inside Over” сайти нашр қилган: [Туркия Америка собиқ администрацияси билан юз берган зўриқишларга қарамай, янги трамп администрациясига нисбатан Яқин Шарқ ва оламнинг турли томонларидаги кўплаб қайноқ масалаларни ҳал қилишда асосий кўприк вазифасини бажармоқда.. Ёзувчи ўзининг ҳисоботида айтишича, Америка президенти Дональд Трамп Туркия президенти Ражаб Тойиб Эрдўғонни ва унинг сиёсий тажрибасини ёқтиришини бир неча бор ва такрор-такрор таъкидлади ва иккинчи президентлиги бошланишиданоқ ўзининг ундан кўплаб ишларни ҳал қилишда ёрдам олиш истагида эканини кўрсатишдан очиқ-ошкор дўстлик ишораларини йўллади… Ал-Жазира 14.04.2025]. 

Буларнинг барчаси Америка, душманимиз яҳуд вужуди ва турк режими билан улар ўртасидаги ишни ўзининг манфаатларига хизмат қиладиган тарзда бошқариб, ҳар иккиси билан ҳам ўз иттифоқчиси сифатида муомала қилаётганини кўрсатиб турибди!

шуниси аламлики, Қўшма штатлар юртларимиздаги ишларни ўзи хоҳлагандек идора қиладиган бўлиб қолди. Бунда у Муборак Ерни, Исро ва Меърож Ерини, Фаластинни босиб олган босқинчи яҳуд вужудини минтақада бирламчи ўринда қилиб қўймоқда. Мусулмонлар юртларидаги ҳокимларни эса Қўшма штатлар бармоғида ўйнатмоқда, улар унга қулдек итоат этишмоқда.

Охирги халифалик давлати – Усмоний давлат яҳудлар миллион-миллион олтин пуллар тўлаб, эвазига ўзлари учун Муборак Ерда қадам қўядиган жой бўлишини исташганида, Халифа буни кескин рад қилиб бундай деган эди:

“Фаластин менинг шахсий мулким эмас, билъакс у Исломий Уммат мулкидир. Халқим бу Ер йўлида жиҳод қилиб, уни ўз қони билан суғорган. Шундай экан, яҳудлар ўз миллионларини сақлаб қўйишсин, бир кун келиб Халифалик давлати парчаланиб кетса, ўшанда улар Фаластинни бепул олишлари мумкин..”. Ва шундай ҳам бўлди!

Айнан мана шу Туркияни Усмоний халифалик йўқ бўлганидан кейин яҳуд вужуди Сурияда ўз ҳарбий базаси бўлишидан ман қилмоқда. Ҳатто Сурия режими бунга розилик берганидан кейин ҳам..! Халифалик йўқ бўлганидан кейин мусулмонлар мана шундай аҳволга тушиб қолдилар… Ваҳоланки бу ўта аччиқ, аламлидир!

Мусулмонларнинг куч-қудрати ва азизлиги уларнинг Халифалигидадир. Ўз аҳлини асло алдамайдиган етакчи Ҳизб ут-Таҳрир мусулмонлар юртларидаги қувват аҳлини Халифаликни янгидан тиклаб, Ер юзида Исломий ҳаётни қайта бошлашда ёрдам беришга чақиради. Ана шундан кейин мусулмонлар яна азизликка эришадилар.

﴿وَيَوْمَئِذٍ يَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ * بِنَصْرِ اللهِ يَنْصُرُ مَنْ يَشَاءُ وَهُوَ الْعَزِيزُالرَّحِيمُ﴾

– “Ўша кунда мўминлар Аллоҳ ғолиб қилгани сабабли шодланурлар. (Аллоҳ) Ўзи хоҳлаган кишини ғолиб қилур. У қудрат ва раҳм-шафқат эгасидир”. (Рум:4-5)

18 шаввол 1446ҳ

16 апрел 2025м

0

0

Related posts:

Сурия майдонидаги охирги сиёсий жараёнлар Россиянинг Шом қўзғолонига нисбатан тутган позицияси  Туркиядаги муваффақиятсизликка учраган ҳарбий тўнтаришнинг умумий баёни Сурия кризисидаги халқаро рол!