Халифалик Давлатида моллар
Халифалик Давлатида моллар
Давлат мулкининг турлари
(3)
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيم
2. Ўзанлар
Ўзан сув босган ерлардир. Кўфа ва Басра орасидаги Дажла ва Фрот дарёларини ўраб турувчи тўсиқларнинг баъзиси бузиб ташлангандан кейин бу дарёларни суви тошиб ҳосил бўлган ўзанлар каби ерларни деҳқончиликка яроқсиз қиладиган нарсалардандир. Аммо бир замонларда бу ерлар боғ, экинзор бўлган эди. Ўзанлар Қуббод ибн Фийруз даврида ҳосил бўлди. Кейинчалик бу ерлар ўз ҳолига ташлаб қўйилиб, мусулмонлар ва форслар орасидаги урушлар сабабли ўзанлар кенгайди. Ҳатто майдони ўттизга-ўттиз фарсахга етди. Яъни 27225 квадрат км. Чунки фарсах тахминан 5,5 км.дир. Сув босиб кетганлиги сабабли деҳқончиликка яроқсиз бўлиб қолган ерлар бўз ерлар ҳукмини олади, гарчи илгари бу ерлар бинолари ва деҳқончилиги билан обод бўлган бўлса ҳам. Модомики, бирор кишига мулк бўлмас экан, чакалакзорлар, бутазорлар, шўрхок ерлар, ботқоқлар ўзанлар ҳукмини олади.
3. Соф ерлар
Бу халифа байтулмолга қўйишга қарор қилган, аҳли у ердан чиқиб кетгандан кейин эгасиз қолган, фатҳ қилинган мамлакат ерларидир ёки фатҳ қилинган давлат ҳокимлари, қўмондонлари, урушда ўлдирилган киши ёки урушда бу ерни ташлаб қочган киши еридир.
Соф ерларни биринчи бор ажратиб, байтулмол учун хос қилган киши Умар ибн Хаттобдир. Абу Юсуф айтадиларки: «Менга Абдуллоҳ ибн Авн Ҳурранинг қули Абдуллоҳ ибн Валид ҳадис ривоят қилиб дедилар: Умар ибн Хаттоб Ироқ атрофидан ўн тоифанинг ерини соф ерга айлантирди: урушда ўлдирилган киши ерини; урушдан қочган киши ерини; Кисронинг ҳамма ерларини; Кисро оиласига тегишли бўлган ҳамма ерларни; сув босган ерларни; чопарлар юрадиган оралиқ ерларни. Ровий Кисролар учун бўлган тўртта ҳислатни унутдим дедилар ва Умар ибн Хаттоб ажратган ерлар етти миллион дирҳам бўлган эди, дедилар».
Халифалик Давлати бир ўлкани фатҳ қилганда, халифа фатҳ қилинган давлатнинг мулкини, ҳокимининг, қўмондонининг, жанг майдонида ўлдирилган душманнинг, ўз ерини ташлаб кочиб кетган кишининг ер ва биноларини байтулмолга қўшиши лозимдир. Халифа бу мулкларни тасарруф қилишда Ислом ва мусулмонлар учун яхшилик бор, деб кўрган ижтиҳоди билан иш юритади.
4. Бинолар ва усти ёпиқ иморатлар
Бу давлат ўзи фатҳ қилган мамлакатлардаги давлат жиҳози, идоралари, муассасалари, қулайликлари, университет ва мадрасалари, завод-фабрикалари учун хос бўлган бинолар ва шу давлатга, ҳокимларига, қўмондонларига, урушда ўлдирилган кишиларига ёки жангдан қочган ёки мусулмонлардан қўрқиб ташлаб қочган кишиларга мулк бўлган ҳар бир қаср ва бинолардир. Бу қаср ва бинолар, усти ёпилган иморатларнинг ҳаммаси мусулмонлар учун ўлжа бўлиб, улар байтулмолга тегишли ва давлат учун мулк бўлади.
Шунингдек, давлат бино қилган ёки байтулмолнинг молларидан сотиб олиб, давлат жиҳозлари ва манфаатлари ёки идоралари, университет ва мадрасаларига, шифохоналарига, давлат ўзи барпо қилган бирор қулайликлар учун ажратган ҳар бир бино ва шифтланган иморатлар давлат учун мулк бўлади. Шунингдек, давлатга ҳадя қилинган, васият қилинган ёки мерос олувчиси йўқ кишидан олган ёки ўлган муртадга ёки муртадлигига кўра ўлдирилган кишига оид бўлган ҳар бир бино ва шифтланган иморатлар давлат мулкидир.
Ҳизб ут-Таҳрирнинг Ўзбекистондаги матбуот бўлими
24.06.2022й
