Марказий Осиё – АҚШ форматида глобал кучлар тўқнашуви
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ
Марказий Осиё – АҚШ форматида глобал кучлар тўқнашуви
2025 йил 1 октябрда Тошкентдаги Марказий Осиё халқаро институтида (МОХИ) “Марказий Осиё ва АҚШ” илк таҳлилий марказлар форуми бўлиб ўтди. “Дунё” ахборот агентлиги хабарига кўра, форум “Марказий Осиё – АҚШ” ҳамкорлик форматига 10 йил тўлиши муносабати билан ташкил этилди.
Форумда С5+1 ишчи гуруҳи доирасида терроризм, экстремизм ва трансчегаравий жиноятчиликка қарши курашиш, “Ўрта коридор”ни ривожлантириш, рақамли ва энергетик инфратузилмани кенгайтириш, шунингдек, тўғридан-тўғри хорижий инвестицияларни жалб қилиш масалалари муҳокама қилинди.
МОХИ директори Жавлон Ваҳобов таъкидлашича: “Марказий Осиё ва АҚШ давлатлари ўртасида экспертлик мулоқотини мустаҳкамлаш икки томонлама ҳамкорликни ҳам, кўп томонлама ҳамкорликни ҳам ривожлантиришда муҳим аҳамиятга эга. Бундай форумлар долзарб кун тартибини муҳокама қилиш ва амалий ташаббусларни ишлаб чиқиш учун муҳим майдонча ҳисобланади”.
Америка 2021 йилда Афғонистондан чиқиб кетгач, минтақада кучлар мувозанати янгича шакллана бошлади. Россия учун Марказий Осиёдаги тарихий ҳукмронлигини қайта тиклаш имконияти пайдо бўлди. Хитой эса бу жараёндан фойдаланиб, иқтисодий ва сиёсий таъсирини кенгайтиришга киришди. Бироқ Россиянинг Украина урушига кириши ва санкциялар “қамали”да қолиши оқибатида, минтақада қайсидир маънода Хитойнинг “кичик оға”сига айланиб қолди. Хитой фурсатдан фойдаланиб, “Бир камар, бир йўл” ташаббуси орқали минтақа иқтисодиётида етакчи ўйинчига айланди.
У Марказий Осиёда инфратузилмавий ва энергетик лойиҳалар орқали нуфузини кучайтирди, Россия эса иқтисодий жиҳатдан асосан Хитойнинг қувватловига боғлиқ бўлиб қолди.
Айнан шу шароитда АҚШнинг Марказий Осиёга эътибори янада ошди. Дональд Трамп маъмурияти Хитойни стратегик рақиб деб эълон қилиб, уни заифлаштириш учун Афғонистон ва Марказий Осиёда ўз таъсирини кучайтиришга киришди. Шу мақсадда Вашингтон минтақада янги инвестиция ва сиёсий ҳамкорлик форматларини қайта жонлантирди.
Президент Шавкат Мирзиёевнинг сентябр ойидаги Нью-Йорк сафари шу жараёнда муҳим қадам бўлди. Сафар чоғида АҚШ компаниялари билан 105 миллиард долларлик шартномалар имзоланди. Кўплаб муҳокамаларга сабаб бўлган бу ҳодиса фонида Мирзиёев ўз ҳокимиятига “легитимлик муҳрини босиб олди”.
Россия учун Тошкентнинг Вашингтон билан яқинлашуви маъқул эмас. Чунки Марказий Осиё Россия учун ҳар доим геосиёсий дарвоза ҳисобланган. АҚШнинг Марказий Осиёда Россия ва Хитой таъсирини минималлаштиришга қаратилган ҳаракатлари Москва учун ҳам жиддий хавф ҳисобланади. Бу айниқса, Трампнинг Афғонистон орқали минтақавий хавфсизликни қўлга олиш масаласида яққол кўриниши мумкин. Россия Толибон ҳукуматини тан олиб, жанубий йўллардан фойдаланиш учун шароит яратишга интилаётган бир пайтда, Вашингтон бу жараёнга тўғаноқ бўлишини хоҳламайди. Тошкентда ўтказилган “Марказий Осиё – АҚШ” ҳамкорлик формати айнан шунга хизмат қилиши хавфи бор.
Марказий Осиёда уч йирик куч – Россия, Хитой ва Америка ўзаро рақобат ва манфаатлар тўқнашувида ҳаракат қилар экан, Афғонистон омили ҳамда санкциялар ва трансконтинентал лойиҳалар минтақадаги кучлар мувозанатини янада мураккаблаштирмоқда.
“Марказий Осиё – АҚШ” форуми ва унга параллел равишда юз берган иқтисодий шартномалар шуни кўрсатмоқдаки, Вашингтон минтақада яна асосий стратегик ўйинчига айланмоқчи. Ўзбекистон энергетика вазири Журабек Мирзамаҳмудов “Ўзбекистон 24” телеканалига берган интервьюсида, мамлакатнинг АҚШ билан ҳажми 3-4 млрд долларга етадиган йирик қўшма энергетика лойиҳаларини амалга ошириш режалари ҳақида маълум қилди. Хабарларга кўра, америкалик Gulf компанияси мамлакатда автозаправка станциялари тармоғини қуриш учун 100 млн доллар сармоя киритиши, Schlumberger ва Baker Hughes каби сервис гигантлари билан илғор технологияларни жорий этиш тўғрисида келишувга эришилгани маълум қилинди. Шунингдек, компрессор станцияларини модернизация қилиш дастури ва Air Products компанияси билан синтез-газ ҳамда кимёвий маҳсулотлар ишлаб чиқаришга оид индустриал лойиҳалар кўзда тутилмоқда.
Американинг бу энергетик лойиҳалари, аввало, Хитойнинг арзон хомашёга таянган стратегиясига зарба бериб, унинг минтақадаги иқтисодий устунлигига чек қўйишга қаратилган. Шу билан бирга, бу ҳаракат Россиянинг энергетик таъсирини ҳам заифлаштириб, АҚШга реэкспорт жараёнларини назорат қилиш имкониятини очиб беради.
Мирзиёев ҳукумати Уммат бойликлари ва халқ мулкини мустамлакачи кучлар ихтиёрига топшириб, Ислом ва мусулмонларни ўзига душман деб биладиган давлатларнинг манфаатлари йўлида сарф қилиши, бунинг учун эса халқнинг пешона териси билан йиғилган миллиардлаб бюджет маблағларини ишлатиши – омма-халқда қаттиқ норозилик уйғотиши табиий. Бу сиёсат кўпчиликнинг назарида ҳатто золим Каримов давридаги қатағон сиёсатидан ҳам ошиб тушмоқда. Бироқ бу ҳақиқатни “антикаримов пропагандалар” билан хаспўшлаш мумкин эмас. Балки мустамлакачилардан юз ўгириб, халқнинг умумманфаатларини ҳимоя қиладиган йўлга ўтиш лозим. Бу эса, Ғазо мисолида асл башараси фош бўлган куфрбоши Америкага эмас, балки ёлғиз Аллоҳ таолога суяниш, У Зотнинг қонунларини ҳаётга тўлиқ татбиқ қилиш орқали адолатни қарор топтириш билангина бўлади.
Иззатуллоҳ
04.10.2025й
